Działanie hormonów tarczycy. Tarczyca należy do narządów o najbogatszym ukrwieniu. W ciągu doby przepływa przez nią całkowita ilość krwi znajdującej się w organizmie. Tkanka tego gruczołu ma unikalną w organizmie zdolność do wychwytywania z krwiobiegu jod­ków nieorganicznych, magazynowania jodu i tworzenia połączeń jodu z aminokwasem tyrozyną.

Czterojodotyronina, zwana tyroksynÄ… (T₄), i trójjodotyronina (T₃) sÄ… to hormony wytwarzane przez komórki nabÅ‚on­ka tarczycy tworzÄ…ce pÄ™cherzyki. Komórki te syntetyzujÄ… również biał­ko, glikoproteinÄ™ o masie czÄ…steczkowej ok. 650000. PoÅ‚Ä…czenie ami­nokwasu tyrozyny z jodem odbywa siÄ™ w obrÄ™bie tego biaÅ‚ka, a jodo­wane aminokwasy, głównie tyroksynÄ…, sÄ… w nim magazynowane przez różny okres, zależnie od aktywnoÅ›ci gruczoÅ‚u. W razie potrzeby z tak powstaÅ‚ej tyreoglobuliny, zwrotnie resorbowanej ze Å›wiat­ła pÄ™cherzyków do komórek nabÅ‚onka, enzymy proteolityczne odszczepiajÄ… czterojodotyroninÄ™ i trójjodotyroninÄ™. Hormony te przenikajÄ… do naczyÅ„ krwionoÅ›nych, które obfitÄ… siatkÄ… otaczajÄ… pÄ™cherzyki.

We krwi krąży głównie czterojodotyronina, czyli tyroksyną. Około 99% tego hormonu oraz większość trójjodotyroniny wiąże się z krążą­cymi białkami osocza, głównie z alfa-globuliną. Stanowi to podręczny zapas jodu hormonalnego gotowy w każdej chwili do wykorzystania przez tkanki. Na obwodzie oba hormony są uwalniane z tych połączeń i przenikają swobodnie przez błony komórkowe. W protoplazigie komó­rek obwodowych tyroksyna ulega enzymatycznemu odjodowaniu, tj. konwersji na trójjodotyroninę, która głównie wywiera działanie na metabolizm komórki.

Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy pozostajÄ… pod kontrolÄ… ukÅ‚adu podwzgórzowo-przysadkowego, w którym duże znaczenie ma ujemne sprzężenie zwrotne. DziaÅ‚anie te­go ukÅ‚adu zapewnia utrzymywanie siÄ™ poziomu tyroksyny we krwi w okreÅ›lonych granicach. Spadek poziomu tyroksyny pobudza komórki neurosekrecyjne jÄ…der podwzgórza do wydzielania prostego trójpepty- dutyreoliberyny (TRH), który zwiÄ™ksza syntezÄ™ tyreotropiny (TSH) w komórkach przysadki. Hormon ten z kolei dociera z krwiobiegiem do powierzchni komórek nabÅ‚onka wydzielniczego tar­czycy, powodujÄ…c uruchomienie lub wzmożenie realizacji programu genetycznego istotnego dla tworzenia enzymów prowadzÄ…cych syntezÄ™ cztero- i trójjodotyronin oraz uwalniania ich z „magazynu”, jaki sta­nowi tyreoglobulina. W przypadkach nasilonego i dÅ‚ugotrwaÅ‚ego dzia­łania tyreotropiny przysadkowej dochodzi do przerostu tarczycy, tj. do powstania wola. W warunkach fizjologicznych wzrost poziomu hormonów tarczycy we krwi wywiera dziaÅ‚anie hamujÄ…ce na aktyw­ność komórek podwzgórza wytwarzajÄ…cych tyreotropinÄ™, co z kolei prowadzi do spadku wydzielania tego hormonu i hormonów tarczycy. W ten sposób utrzymywany jest staÅ‚y poziom hormonów tarczycy we krwi.

Hormony tarczycy wywierają wpływ na wytwarzanie energii w komórce, na niektóre przemiany metaboliczne, ponadto w toku roz­woju jednostki umożliwiają lub przyspieszają niektóre fazy wzrostu, różnicowanie i dojrzewanie narządów. Brak czy niedobór hormonów tarczycy u dziecka powoduje różne, w zależności od wieku dziecka, za­burzenia, zarówno wzrostu, jak rozwoju i czynności różnych narządów.

Niedoczynność tarczycy może być wrodzona lub nabyta. Wro­dzoną niedoczynność tarczycy mogą powodować najczęściej: 1) zaburzenia wewnątrzłonowego rozwoju tarczycy, 2) defekty gene­tyczne, dziedziczone od rodziców, dotyczące genów programujących syntezę enzymów uczestniczących w poszczególnych etapach wytwa­rzania cztero- i trójjodotyroniny oraz 3) przeniknięcie przez łożysko związków chemicznych o działaniu przeciwtarczycowym, tzw. goitrogenów, lub jodu radioaktywnego.

Mimo że cztero- i trójjodotyronina nie przenikają przez łożysko od matki do płodu, noworodek z wrodzoną niedoczynnością tarczycy przeważnie nie różni się wyglądem od noworodka z prawidłową tar­czycą.

Objawy. Od pierwszego miesiÄ…ca życia pozaÅ‚onowego nastÄ™pujÄ… głę­bokie zaburzenia dojrzewania oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego prowadzÄ…ce do-matoÅ‚ectwa (kretynizm), zahamowania wzrostu i dojrzewania koÅ›ci (karÅ‚owatość i znacznie opóźniony „wiek szkieletowy”), ciężkiej anemii. Skóra staje siÄ™ blada, szorstka, pogrubiaÅ‚a, suchÄ…,, powiÄ™kszony jÄ™zyk nie mieÅ›ci siÄ™ w jamie ustnej. WÅ‚osy sÄ… sztywne, proste.

Wczesne rozpoznanie wrodzonej niedoczynności tarczycy, już w okresie noworodkowym, ma decydujące znaczenie dla przyszłości dziecka.

Leczenie polega na doustnym podawaniu już od pierwszego mie­siÄ…ca życia preparatów tarczycy, przede wszystkim 1-tyroksyny, co za­pewnia pokrycie zapotrzebowania organizmu na jod hormonalny i umożliwia normalny rozwój dziecka. RozpoczÄ™cie leczenia w okresie późniejszym, po 6 miesiÄ…cu życia, nie wyrównuje nieodwracalnych już wtedy zmian w budowie i czynnoÅ›ci oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego. W zwiÄ…zku z tym wprowadzono w ostatnich latach w wielu krajach tzw. przesiewowe badania wszystkich noworodków w kierunku wro­dzonej niedoczynnoÅ›ci tarczycy. Badania te opierajÄ… siÄ™ na oznacze­niu w kropli krwi pobranej w 3 —4 dniu życia noworodka poziomu tyroksyny lub tyreotropiny przysadkowej. Z badaÅ„ wynika, że wrodzona niedoczynność tarczycy wystÄ™puje w różnych krajach z różnÄ… czÄ™stoś­ciÄ… – od 1:3500 urodzeÅ„ (Szwajcaria) do 1:13000 (USA).

Regularne podawanie tyroksyny musi odbywać się przez całe życie. Wysokość dawki leczniczej ustala w każdym przypadku i kontroluje specjalista endokrynolog obserwując tok rozwoju dziecka oraz spraw­dzając okresowo we krwi poziom tyroksyny i tyreotropiny. Przy prze­dawkowaniu hormonu występują objawy typowe dla nadczynności tarczycy.

Nadczynność tarczycy, najczęściej choroba Gravesa – Basedowa, wystÄ™puje u dzieci o wiele rzadziej niż u dorosÅ‚ych. Nadmiar hormo­nów tarczycy powoduje stan wzmożonej przemiany materii. Obja­wia siÄ™ to chudniÄ™ciem, nadmiernÄ… pobudliwoÅ›ciÄ… nerwowÄ…, drże­niem rÄ…k, ich potliwoÅ›ciÄ…, przyspieszonÄ… akcjÄ… serca. CzÄ™sto wystÄ™pu­je wytrzeszcz gaÅ‚ek ocznych oraz wole.

Najczęstszą przyczyną takiego stanu, poza nadmiernym wydzie­laniem tyreotropiny przysadkowej, jest pobudzenie nabłonka wydziel- niczego tarczycy przez niektóre frakcje immunoglobulin, czyli przeciw­ciał swoiście wiążących się na powierzchni błony komórek tarczycy z receptorami wrażliwymi na tyreotropinę. Przeciwciała te, skierowane przeciw różnym składnikom komórek tarczycy, wytwarzane są w ukła­dzie immunologicznym. Są one objawem autoagresji, powstają przypuszczalnie po zakażeniach wirusowych, przede wszystkim u dzie­ci z genetycznie uwarunkowanymi defektami układu immunologiczne­go.

Leczenie nadczynnoÅ›ci tarczycy u dzieci najczęściej polega na stosowaniu preparatów zmniejszajÄ…cych wytwarzanie hormonów tar­czycy. Niekiedy konieczne jest usuniÄ™cie caÅ‚ej tarczycy. Leczenie mu­si być prowadzone przez kilka lat pod kontrolÄ… lekarza specjalisty – endokrynologa. Bardzo duże znaczenie ma systematyczne przyjmowa­nie zaleconych leków.

Wole jest to powiększenie tarczycy przeważnie wywołane przez nad­produkcję tyreotropiny przysadkowej. Występuje ono zarówno w nie­doczynności, jak i nadczynności tarczycy, nierzadko również z prawid­łowym wydzielaniem hormonów tarczycy.

Wole występujące w okresie pokwitania, tzw. wole proste lub młodzieńcze, rozwija się częściej u dziewcząt niż chłopców. Przy­czyny tego, przeważnie niewielkiego i często samoistnie ustępującego wola, nie są dotąd w pełni wyjaśnione. Dużą rolę odgrywa niedobór jodu w wodzie i glebie. Na ogół wole proste nie wymaga leczenia hor­monalnego. Konieczne są jednak badania diagnostyczne w celu wy­kluczenia innych chorób tarczycy.

Wole guzkowe lub pojedynczy guzek w tarczycy wyma­gają zawsze przeprowadzenia badań specjalistycznych, np. wykonania USG i scyntygramu tarczycy. Nierzadko niezbędne jest wycięcie guz­ka lub całego wola guzkowego. Prawdopodobieństwo gruczolaka lub raka tarczycy wzrasta z wiekiem człowieka, nowotwory te u dzieci występują bardzo rzadko.