Nie jest to odrÄ™bna jednostka chorobowa, a zespół objawów chorobowych wystÄ™pujÄ…cych przewlekle w postaci okresowo poÂwtarzajÄ…cych siÄ™ napadów o różnym charakterze.
Napady padaczkowe sÄ… skutkiem nadmiernych, zsynchronizoÂwanych i nagÅ‚ych wyÅ‚adowaÅ„ komórek nerwowych oÅ›rodkowego ukÅ‚aÂdu nerwowego, dajÄ…cych siÄ™ zarejestrować za pomocÄ… specjalnego aparatu, zwanego elektroencefalografem, w postaci zapisu noszÄ…cego nazwÄ™ elektroencefalogramu (EEG). WyÅ‚adowania te powstaÂjÄ… na tle zaburzeÅ„ biochemicznych, fizykochemicznych i bioelektryczÂnych w okreÅ›lonej grupie komórek mózgu (napad ma wtedy charakÂter ogniskowy, czyli częściowy z objawami prostymi lub zÅ‚ożonyÂmi). Niekiedy wyÅ‚adowania ogniskowe mogÄ… rozprzestrzeniać siÄ™ na sÄ…siednie partie komórek mózgu — wtedy jest to napad wtórnie uogólniony. Czasami wyÅ‚adowania od razu obejmujÄ… komórki caÂÅ‚ego mózgowia – jest to napad pierwotnie uogólniony.
Przyczyny padaczki sÄ… różnorodne. MogÄ… to być: organiczne uszkoÂdzenia oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego w czacie życia pÅ‚odowego i podczas porodu na skutek niedotlenienia lub wylewów krwawych w tkance mózgowej, nastÄ™pstwa blizny pourazowej przy mechanicznych urazach czaszkowo-mózgowych doznanych w różnych okresach życia • dziecka, skutki przebytych chorób bakteryjnych lub wirusowych i staÂnów zapalnych mózgu itp. W dużym stopniu o wystÄ…pieniu padaczki u dzieci decyduje predyspozycja, tj. genetyczni^, a rzadziej rodzinnie uwarunkowana gotowość neuronów mózgu do reaÂgowania wyÅ‚adowaniami padaczkowymi na różne czynniki szkodliwe. Znaczenie ma także wiek dziecka w momencie zadziaÅ‚ania tych czynÂników, tzn. im bardziej niedojrzaÅ‚y jest oÅ›rodkowy ukÅ‚ad nerwowy dziecka, tym bardziej podatny jest na dziaÅ‚ania czynników szkodliÂwych i tym cięższe i rozleglejsze powstajÄ… uszkodzenia mózgu. W 30% przypadków nie udaje siÄ™ ustalić przyczyny padaczki.
Objawy padaczki zależą od: umiejscowienia uszkodzeÅ„ tkanki mózÂgowej, bÄ™dÄ…cych źródÅ‚em wyÅ‚adowaÅ„ komórek nerwowych mózgu, i ich rozlegÅ‚oÅ›ci, stopnia nasilenia tych wyÅ‚adowaÅ„ oraz stopnia dojrzaÅ‚oÅ›ci oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego w momencie pojawienia siÄ™ pierwÂszych napadów. Niezależnie od różnych podziałów napadów padaczkoÂwych, schematycznie można wyróżnić u dzieci dwie ich grupy: 1) napaÂdy pojawiajÄ…ce siÄ™ w pierwszych 4 latach życia i 2) napady wystÄ™pujÄ…Âce po 3 r. życia, obserwowane zarówno u dzieci w różnym wieku, jak i u osób dorosÅ‚ych.
Napady skÅ‚onów lub napady zgiÄ™ciowe, zwane zespoÂÅ‚em Vesta, sÄ… typowe dla niemowlÄ…t i dzieci do 4 r. życia. SÄ… to naÂgÅ‚e lub powolne, toniczne skurcze mięśni szyi, tuÅ‚owia i koÅ„czyn, poÂwodujÄ…ce pochylenie gÅ‚owy do przodu, z jednoczesnym zgiÄ™ciem tuÅ‚oÂwia do przodu (jakby leżące dziecko próbowaÅ‚o usiąść) i wyrzuceniem koÅ„czyn górnych na boki lub przygiÄ™ciem ich do klatki piersiowej. Napady te wystÄ™pujÄ… seryjnie — jeden po drugim, na ogół bezpoÅ›redÂnio po obudzeniu siÄ™ dziecka, niekiedy poprzedza je krzyk, zbledniÄ™cie lub zaczerwienienie skóry twarzy, wywrócenie gaÅ‚ek ocznych ku górze i zaburzenia przytomnoÅ›ci. Napadom z reguÅ‚y towarzyszy zahamoÂwanie rozwoju psychoruchowego, a częściej istnieje ono jeszcze przed ich pojawieniem siÄ™, co Å›wiadczy o rozlegÅ‚ym uszkodzeniu oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego w okresie pÅ‚odowym lub w czasie porodu i rokuje niepomyÅ›lnie, mimo stosowanego leczenia przeciw- padaczkowego.
Napady miokloniczno-astatyczne, okreÅ›lane też jako zespół Lennoxa — Gastaut, pojawiajÄ… siÄ™ miÄ™dzy 2 a 4 r. życia u dzieci na ogół rozwijajÄ…cych siÄ™ umysÅ‚owo dobrze do czasu zachoroÂwania. Napady te mogÄ… mieć kilka wariantów. MogÄ… to być naÂpady, w których dominujÄ… mioklonie, tj. drobne, nieregularne skurcze mięśni twarzy i koÅ„czyn górnych, albo sÄ… to o dużej intensywÂnoÅ›ci szarpniÄ™cia lub pojedyncze wstrzÄ…sy caÅ‚ego ciaÅ‚a (sÄ… to napaÂdy miokloniczne). Czasami napad przebiega w postaci częścioÂwej lub znacznej utraty napiÄ™cia mięśniowego z powolnym lub nagÅ‚ym upadkiem dziecka do przodu lub do tyÅ‚u; dziecko podnosi siÄ™ samo po zakoÅ„czeniu napadu i podejmuje przerwanÄ… czynność (napady astatyczne). Najczęściej napady miokloniczne współwystÄ™pujÄ… z napadami astatycznymi.
Z czasem obok napadów miokloniczno-astatycznych pojawiajÄ… siÄ™ uogólnione napady toniczno-kloniczne (napady- duże – grand mai) lub napady nieÅ›wiadomoÅ›ci (absences), czy też naÂpady częściowe proste, jak i częściowe o objawach zÅ‚ożonych. W miaÂrÄ™ trwania choroby, zaostrzajÄ…cej siÄ™ nawet przy banalnych infekÂcjach kataralnych nosa, zmienia siÄ™ przy tym stopniowo zachowanie dziecka – staje siÄ™ ono nadmiernie ruchliwe, peÅ‚ne niepokoju, pÅ‚aczliÂwe, rozproszone, psotne. Także jego rozwój umysÅ‚owy ulega stopnioÂwemu zahamowaniu, stÄ…d rokowanie, mimo systematycznego nieraz leczenia przeciwpadaczkowego, jest niepomyÅ›lne w 70% przypadków.
Napady nieÅ›wiadomoÅ›ci (absences), tzw. napady maÅ‚e (petit mai), pojawiajÄ… siÄ™ u dzieci miÄ™dzy 4 a 8 r. życia. PolegajÄ… one na krótkotrwaÅ‚ym znieruchomieniu i przerwie strumienia Å›wiadomoÅ›ci (od 2 do 30 s), bez upadku, bez drgawek, przez co dÅ‚ugi czas mogÄ… uchodzić uwadze otoczenia, zwÅ‚aszcza że po napadzie dziecko podejÂmuje przerwanÄ… czynność i nie zasypia. Niekiedy znieruchomieniu toÂwarzyszÄ…: bladość lub zaczerwienienie skóry twarzy, lekkie drżenie poÂwiek, wywrócenie gaÅ‚ek ocznych ku górze, wskutek czego rodzicom Å‚aÂtwiej zorientować siÄ™, że z dzieckiem coÅ› siÄ™ niedobrego dzieje i szybÂciej udajÄ… siÄ™ z nim do poradni. Rokowanie jest na ogół pomyÅ›lne, gdyż u wiÄ™kszoÅ›ci dzieci napady ustÄ™pujÄ… caÅ‚kowicie i nie zaburzajÄ… ich rozwoju umysÅ‚owego ani nie powodujÄ… zaburzeÅ„ zachowania. NieÂkiedy jednak, w zależnoÅ›ci od przyczyny powstania napadów, w okreÂsie dojrzewania dziecka w ich miejsce wystÄ™pujÄ… napady uogólnione drgawkowe toniczno-kloniczne (napady duże), które mogÄ… utrzyÂmywać siÄ™ przez różny okres.
Napady duże (grand mai) — pierwotnie uogólnione drgawki toÂniczno-kloniczne (uznawane przez laików za jedyne, prawdziwe-objawy padaczki) pojawiajÄ… siÄ™ u dzieci dopiero po 3 r. życia. U mÅ‚odszych dzieci obserwuje siÄ™ tylko drgawki toniczne lub tylko kloniczne. NaÂpad duży zaczyna siÄ™ nagÅ‚Ä… utratÄ… przytomnoÅ›ci i upadkiem, jeÅ›li dziecko stoi. SkÅ‚ada siÄ™ on z dwóch faz. W fazie I natychmiast po utracie przytomnoÅ›ci wystÄ™puje skurcz toniczny mięśni szkieletowych caÅ‚ego ciaÅ‚a, z wyprężeniem tuÅ‚owia w Å‚uk, z sinicÄ… i bezdechem. Po kilku lub kilkunastu sekundach skurcz toniczny ustÄ™puje i pojawiajÄ… siÄ™ drgawki kloniczne (II faza), pienista Å›lina na ustach, czÄ™sto podÂbarwiona krwiÄ… na skutek przygryzienia jÄ™zyka, czÄ™sto (nie zawsze) nastÄ™puje bezwiedne oddanie moczu lub kaÅ‚u. CaÅ‚y napad duży trwa ok. 2 — 3 min i koÅ„czy siÄ™ snem ponapadowym; po obudzeniu siÄ™ dziecÂko nie pamiÄ™ta okolicznoÅ›ci poprzedzajÄ…cych wystÄ…pienie napadu i nie wie, że miaÅ‚o napad.
U niektórych dzieci na 2 —3 dni lub na kilka godzin przed napadem wystÄ™puje niepokój, rozdrażnienie, zmiana nastroju, ból gÅ‚owy itp. SÄ… to tzw. .zwiastuny zbliżajÄ…cego siÄ™ napadu. Bywa i tak, że przed napadem dużym może pojawić siÄ™ nagÅ‚y ból brzucha, umiejscowiony ból gÅ‚owy, wymioty, zaburzenia widzenia, drÄ™twienie jednej koÅ„czyny. Jest to aura przednapadowa, która niejednokrotnie uÅ‚atwia leÂkarzowi wykrycie umiejscowienia zmian w mózgu (ogniska padaczko- rodnego), zwÅ‚aszcza jeÅ›li rodzice dokÅ‚adnie potrafiÄ… zaobserwować zaÂchowanie dziecka przed napadem. Aura przednapadowa czÄ™sto też poÂmaga samemu dziecku, które czujÄ…c, że siÄ™ z nim coÅ› dzieje, potrafi usiąść lub poÅ‚ożyć siÄ™, zanim wystÄ…pi napad i utrata przytomnoÅ›ci. Niekiedy napady duże pojawiajÄ… siÄ™ wyÅ‚Ä…cznie wkrótce po zaÅ›niÄ™ciu lub przed obudzeniem siÄ™ dziecka — sÄ… to napady duże przy- senne.
Napady częściowe z objawami prostymi pojawiajÄ… siÄ™ u dzieci po 3 r. życia, gdy warstwa kory mózgu jest wzglÄ™dnie wyÂksztaÅ‚cona. Charakter napadów Å›ciÅ›le zależy od umiejscowienia ogniÂska padaczkorodnego. Najczęściej wystÄ™pujÄ… napady ruchowe (napady Jacksona), przebiegajÄ…ce zwykle bez utraty przytomnoÅ›Âci i ograniczone do pewnej grupy mięśni, np. mięśni policzka, kÄ…cika ust czy mięśni kciuka lub koÅ„czyny górnej — majÄ… one postać drgaÂwek klonicznych (krótkie, rytmiczne skurcze i rozkurczÄ™ mięśni szkieÂletowych). DrÄ™twienia lub mrowienia konkretnej, zawsze tej samej części ciaÅ‚a okreÅ›lane sÄ… jako napady częściowe czuciowe, a jeÅ›li nastÄ™puje skrÄ™t gÅ‚owy w bok i zwrot gaÅ‚ek ocznych z uniesieniem koÅ„czyny górnej, zgiÄ™tej w stawie Å‚okciowym w tÄ™ samÄ… stronÄ™, to jest to napad częściowy zwrotny (adwersyjny), niekiedy z toÂwarzyszÄ…cym mu krótkotrwaÅ‚ym zamroczeniem.
Napady częściowe z objawami prostymi w pewnych sprzyjających okolicznościach mogą wtórnie uogólnić się na inne grupy mięśni. Jeśli dotyczy to jednej połowy ciała, występuje napad połowiczy wtórnie uogólniony; jeśli mięśni całego ciała — napad nabiera charakteru napadu dużego wtórnie uogólnionego.
Napady częściowe o objawach zÅ‚ożonych okreÅ›lane sÄ… potocznie jako „padaczka skroniowa”, gdyż wyÅ‚adowania doÂkonujÄ… siÄ™ w obrÄ™bie okolic skroniowych mózgu. Charakter napadów zależy nie tylko od rozlegÅ‚oÅ›ci uszkodzenia odnoÅ›nej części pÅ‚ata skroÂniowego, ale także i od wieku dziecka w momencie pojawienia siÄ™ ich. U niemowlÄ…t i dzieci 1-2-letnich przeważajÄ… uogólnione drgawki kloniczne, u dzieci 3-6-letnich napady mogÄ… mieć formÄ™ napadoÂwych bólów brzucha lub napadów nieÅ›wiadomoÅ›ci, w czasie których, w odróżnieniu od typowych absences, wystÄ™puje mlaÂskanie, gÅ‚oÅ›ne przeÅ‚ykanie Å›liny, żucie czy też powtarzanie zawsze tych samych słów, sylab, zdaÅ„ itp. MiÄ™dzy 7 a 9 r. życia pojawiajÄ… siÄ™ typowe dla padaczki skroniowej zaburzenia spostrzegania (iluzje): mikropsje (normalne przedmioty dziecko widzi jakby z daleka i pomniejszone) lub makropsje (przedmioty wydajÄ… siÄ™ dziecku olbrzymie i jakby przybliżajÄ… siÄ™), hipoakusje (dziecko sÅ‚yszy normalne sÅ‚owa wypowiadane zbyt cicho) lub hiperakusje (sÅ‚owa normalnie wypowiadane wydajÄ… siÄ™ dziecku mówione bardzo gÅ‚oÅ›no i tuż przy uchu). W okresie przedpokwitaniowym i pokwitania napady majÄ… postać zaburzeÅ„ psychosensorycznych zÅ‚ożonych — dziecko widzi postacie baÅ›niowe, sylwetki Å›wiÄ™tych, sÅ‚yszy ich rozmowÄ™ lub piosenki. W czasie napadów spostrzegania i psychosensorycznych chore dziecko nie traci przytomnoÅ›ci, pamiÄ™ta, co widziaÅ‚o i sÅ‚yszaÅ‚o oraz zdaje sobie sprawÄ™, że to wszystko jest mu obce i nie istnieje w rzeczywistoÅ›ci, choć budzi lÄ™k, wstrÄ™t. Poza tymi napadami spotyka siÄ™ również u dzieci napady afektywne pod postaciÄ… wybuchów zÅ‚oÅ›ci, gniewu, furii, agresji i samoagresji. Później dzieci wstydzÄ… siÄ™ takiego dla nich zupeÅ‚nie niezrozumiaÅ‚ego zachowaÂnia i przepraszajÄ… za nie.
InnÄ… formÄ… napadów częściowych o objawach zÅ‚ożonych, czÄ™sto spoÂtykanÄ… u dzieci i mÅ‚odzieży, sÄ… napady psychoruchowe. PoleÂgajÄ… one na kilkuminutowych zaburzeniach Å›wiadomoÅ›ci (przymroczeniu), w czasie których chory bezwiednie wykonuje wiele proÂstych i zbÄ™dnych czynnoÅ›ci, np. zwija i rozwija róg koÅ‚nierzyka lub fartucha, odpina i zapina guziki, gÅ‚adzi siÄ™ po wÅ‚osach, przekÅ‚ada przedmioty na stole itp. Czasem napady psychoruchowe majÄ… charakÂter bardziej zÅ‚ożony, jakby przetrwaÅ‚ych ataków: mimo zaburzenia Å›wiadomoÅ›ci dziecko nadal zbornie wykonuje tÄ™ czynność, którÄ… zaczÄ™ÂÅ‚o przed napadem, np. gryzie, żuje i poÅ‚yka buÅ‚kÄ™, pije mleko, Å›ciele swój tapczan itp. Wszystkie te czynnoÅ›ci wykonywane przez dziecko sÄ… pokryte niepamiÄ™ciÄ… ponapadowÄ…, tzn. nie umie ono odÂtworzyć tego, co robiÅ‚o w czasie napadu, w przeciwieÅ„stwie do napaÂdowych zaburzeÅ„ spostrzegania i psychosensorycznych, które pamiÄ™ta dokÅ‚adniej.
W rozpoznaniu częściowej padaczki o objawach złożonych, poza bogatymi objawami klinicznymi, pomocne są badania elektroancefalograficzne (EEG), które także ułatwiają wybór leku przeciwpadaczkowego i ocenę skuteczności leczenia przy powtarzaniu tych badań co 3 — 6 miesięcy.
Leczenie padaczki, niezależnie od typu napadów, polega na systeÂmatycznym, dÅ‚ugotrwaÅ‚ym (przeciÄ™tnie 3-5 lat) podawaniu leków przeciwpadaczkowych, Å›ciÅ›le wedÅ‚ug wskazaÅ„ neurologa lub psychiaÂtry dzieciÄ™cego. Nieregularne podawanie leków, samowolne zmniejszaÂnie dawki lub nagÅ‚e ich odstawienie przez rodziców czy samo dziecko grożą nawrotem napadów albo znacznym nasileniem ich czÄ™stotliwoÅ›ci aż do wystÄ…pienia stanu padaczkowego — wtedy napady wyÂstÄ™pujÄ… jeden po drugim, a dziecko nie odzyskuje przytomnoÅ›ci miÄ™dzy napadami, co może spowodować jego Å›mierć, jeÅ›li nie ma natychmiaÂstowej pomocy lekarskiej.
W przebiegu padaczki u dzieci czÄ™sto pojawiajÄ… siÄ™ (częściej u chÅ‚opców niż u dziewczÄ…t – 3:1) miÄ™dzynapadowe zaburzeÂnia zachowania (niepokój ruchowy, zmiany nastroju, drażliwość, niechęć do wysiÅ‚ku umysÅ‚owego, negatywizm, impulsywność itp). Obserwuje siÄ™ je głównie w padaczce częściowej o objawach zÅ‚ożonych jako „zespół zaburzeÅ„ zachowania pÅ‚ata skroniowego”, a szczególnie nasilajÄ… siÄ™ one wyraziÅ›cie, gdy napady zostanÄ… opanowane poprzez leczenie farmakologiczne. Leki w padaczce skroniowej stosunkowo Å‚aÂtwo powodujÄ… zatrzymanie wyÅ‚adowaÅ„ prowadzÄ…cych do napadu, ale nie zmieniajÄ… reakcji ukÅ‚adu limbicznego, wchodzÄ…cego w skÅ‚ad pÅ‚ata skroniowego, odpowiedzialnego za emocje. Obserwuje siÄ™ wówczas silÂne zaburzenia nastroju (dysforie), wybuchy gniewu i agresji bez uzasadnionej przyczyny. Dlatego też rodzice powinni utrzymywać staÂÅ‚y kontakt z poradniÄ… neurologicznÄ… lub psychiatrycznÄ… i informować lekarza o wszelkich niepokojÄ…cych ich zmianach w zachowaniu leczoÂnego dziecka nawet wtedy, gdy nie ma ono napadów padaczkowych, aby poprzez rozmowy terapeutyczne z lekarzem i psychologiem uniÂknąć bÅ‚Ä™dów wychowawczych wobec chorego dziecka.