Zespół zatokowo-oskrzelowy jest to zapalenie zatok przynoso­wych, najczęściej ropne, oraz towarzyszący odczyn ze strony układu chłonnego gardła, śródpiersia, tkanki okołooskrzelowej, a nawet tkan­ki płucnej. Typowym objawem jest kaszel pojawiający się w ok. 2 godz. po zaśnięciu dziecka oraz nad ranem. W czasie dnia kaszel po­jawia się po wysiłku lub przy zmianie temperatury otoczenia. Kaszel jest suchy, męczący, często prowadzi do wymiotów. Bardzo często przy badaniu osłuchowym lekarz nie stwierdza żadnych zmian w płucach. W gardle tylną ścianą spływa wydzielina śluzowa lub śluzowo-ropna, często występuje powiększenie migdałków i węzłów chłonnych podszczękowych. Choroba występuje sezonowo w okresie jesieni i zimy i ustępuje w miesiącach ciepłych. Najczęściej atakuje dzieci w żłob­kach, przedszkolach oraz mieszkające w złych warunkach, np. w zbyt­nio zagęszczonych mieszkaniach.

Leczenie. W ostrym okresie choroby stosowane są antybiotyki, salicylany, preparaty wapnia. Później dobre wyniki daje podanie le­ków przeciwalergicznych. Czasami poprawa następuje po zastosowa­niu szczepionek bakteryjnych (np. pol ivaccinum). Najlepsze wyniki daje zmiana klimatu, odebranie dziecka ze żłobka lub przedszkola, unikanie w miesiącach jesienno-zimowych dużych skupisk dziecię­cych, dodatkowych zakażeń wirusowych i zapewnienie dziecku dużo świeżego powietrza w nieprzegrzanym mieszkaniu.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci występuje rzadko, częściej jest to proces nawracający. Przewlekłe zapalenie oskrzeli lekarz stwierdza wówczas, gdy wilgotny kaszel, rzadko z odpluwaniem (dzieci połykają wydzielinę) utrzymuje się kilka miesięcy i wszystkie znane przyczyny przewlekania się zmian w oskrzelach, np. wady wrodzone, ciało obce, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza itp., wykluczono. Ka­szel występuje przede wszystkim w ciągu dnia. Liczne objawy osłuchowe w płucach są związane z zaleganiem wydzieliny w oskrzelach i zmianami zapalnymi w błonie śluzowej.

Leczenie jest długie i powinno hyc oparte na dokładnych bada­niach mikrobiologicznych. Stosowane są odpowiednie antybiotyki, le­ki wykrztuśne, mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę), inhalacje. Wskazany jest drenaż oskrzeli. Poprawę może dać leczenie klimatyczne. Bardzo ważna jest ochrona takiego dziecka przed dodatkowymi nadkażeniami wirusowymi.

Rozstrzenie oskrzeli jest to stan chorobowy spowodowany trwa­łym poszerzeniem światła drobnych i średnich oskrzeli oraz zniszcze­niem struktury ich ścian. Przy mniejszym zaawansowaniu zmian mówi się o zniekształcającym zapaleniu oskrzeli.

Rozstrzenie oskrzeli mogą powstać: po zapaleniu płuc (ostatnio uważa się, że szczególną rolę w powstawaniu rozstrzeni odgrywają wi­rusy), w wyniku zalegania w drogach oddechowych ciała obcego, w miejscu długo utrzymującej się niedodmy gruźliczej, po ropniu płuca. Pewną rolę w powstawaniu rozstrzeni oskrzeli odgrywają przypu­szczalnie właściwości osobnicze.

Leczenie rozstrzeni może być zachowawcze i operacyjne. W przypadkach rozstrzeni spowodowanych znanym czynnikiem, np. po ropniu płuca, po gruźlicy itp. — operacyjne usunięcie zmienionego od­cinka płuca daje radykalne wyleczenie. Natomiast w przypadkach roz­strzeni rozległych lub obustronnych o niezbyt jasnej przyczynie ko­nieczne jest długotrwałe leczenie zachowawcze, polegające przede wszystkim na bardzo starannym drenażu oskrzeli, żeby zapobiec zaleganiu w nich wydzieliny. Sto­sowane są leki wykrztuśne, mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę), inhalacje, okresowo antybiotyki. Niekiedy leczenie zachowawcze pro­wadzone starannie przez kilka lat może doprowadzić do cofnięcia się zmian chorobowych.

Mukowiscydoza, czyli zwłóknienie torbielowate, jest to wielo-układowa choroba przekazywana dziedzicznie jako cecha recesywna nie związana z płcią. Podstawowe zaburzenia dotyczą czyn­ności gruczołów wydzielania zewnętrznego: trzustki, gruczołów ślino­wych, potowych i śluzowych w przewodzie pokarmowym i układzie od­dechowym.

Obraz choroby zależy od gromadzenia się gęstej, lepkiej wy­dzieliny w wymienionych gruczołach, zatykaniu ich i wtórnym zakaże­niu. Istnieje kilka postaci klinicznych mukowiscydozy; może ona obja­wiać się już w okresie noworodkowym, prowadząc do tzw. niedroż­ności smółkowej jelit. Najczęściej spotyka się postać płucną lub mieszaną z objawami ze strony układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Ciężkie postacie mukowiscydozy oskrzelo­wo-płucnej występują u dzieci, które otrzymały tę cechę od obojga rodziców. U dzieci, które odziedziczyły tę cechę od jednego rodzica, może wystąpić poronna postać choroby. W ciężkich postaciach choro­by objawy niewydolności oddechowo-krążeniowej pojawiają się już w pierwszym roku życia i w ciągu 1 — 2 lat, a czasami kilku miesięcy, doprowadzają do zgonu dziecka. W nieco lżejszych postaciach, u dzie­ci z wcześnie ustalonym rozpoznaniem i prawidłowo leczonych, okres przeżycia może wynosić kilka do kilkunastu lat. W najlżejszych przy­padkach może to być jedynie skłonność do nawracania zakażeń ukła­du oddechowego.

Chorzy z mukowiscydozą mają szczególną skłonność do zakażeń gronkowcem złocistym i pałeczką ropy błękitnej. Łatwo też powstają u nich rozstrzenie oskrzeli.

Rozpoznanie choroby opiera się na badaniu stężenia chloru w pocie. Prawidłowe stężenie tego pierwiastka nie przekracza 60 mEq/l. Poziom sodu i potasu można oznaczać również w paznokciach i wło­sach. W przypadkach towarzyszących zmian w przewodzie pokarmo­wym stwierdzać można brak lub obniżenie zawartości enzymów tra­wiennych w treści dwunastniczej i w kale.

Leczenie mukowiscydozy polega na ochronie przed zakażeniami, a w przypadkach pojawienia się cech nadkażenia bakteryjnego — szyb­kim leczeniu antybiotykami. Konieczne jest wykonanie kilka razy w ciągu dnia drenażu oskrzeli, w celu zapobieżenia zaleganiu wydzieliny, stosowanie inhalacji ze środ­ków rozrzedzających wydzielinę oraz doustne podawanie takich leków. Przy wystąpieniu nawet niewielkich objawów ze strony układu krąże­nia konieczne jest przewlekłe podawanie glikozydów nasercowych.