Na podstawie licznych obserwacji, zwÅ‚aszcza rozwoju dzieci w za­kÅ‚adach opiekuÅ„czych, a wiÄ™c pozbawionych opieki indywidualnej, w latach pięćdziesiÄ…tych wysuniÄ™to poglÄ…d, że brak jednej, dorosÅ‚ej osoby emocjonalnie zaangażowanej, stale opiekujÄ…cej siÄ™ niemowlę­ciem w pierwszym roku życia, prowadzi do zaburzeÅ„ psychoemocjonalnych i kontaktów spoÅ‚ecznych w późniejszym życiu. PrzyczynÄ… tych zaburzeÅ„ jest niedostatek spoÅ‚ecznej wiÄ™zi, odpowiednich bodźców w krytycznym okresie rozwoju mózgu. PoglÄ…d ten byÅ‚ przedmiotem żywej dyskusji. Po kontrolowanych obserwacjach dzieci wychowywanych w „dobrych” zakÅ‚adach opiekuÅ„czych stwierdzono, że późne objawy za­burzeÅ„ zachowania siÄ™ czÅ‚owieka sÄ… bardzo różne i zależą od odmien­nych warunków wychowania spoÅ‚ecznego, a także od stopnia i rodzaju zaburzeÅ„ powiÄ…zania: matka — dziecko oraz indywidualnych cech da­nej jednostki.

Zaburzenia występujące u niemowląt i dzieci wskutek braku lub niedostatecznej opieki indywidualnej są znane pod nazwami: choroba sieroca, zespół rozłąki, zespół deprywacji, choroba szpitalna.

Choroba sieroca. Objawy choroby sierocej są zróżnicowane i zale­żą od wieku dziecka, okresu trwania izolacji społecznej, środowiska wychowującego i wielu innych czynników. Choroba sieroca może prze­biegać pod rozmaitymi postaciami. W najcięższych przypadkach do­chodzi do wyniszczenia fizycznego i upośledzenia umysłowego. W in­nych przypadkach kalectwo osierocenia może ograniczać się do sfery psychicznej i uczuciowej.

Po dÅ‚ugotrwaÅ‚ej izolacji spoÅ‚ecznej, tj. braku lub niedostatku opieki rodziców albo opieki indywidualnej, najczęściej wystÄ™pujÄ… zaburze­nia zachowania: apatia lub nadpobudliwość, autyzm, niekiedy brak dystansu, „lepkość”, stereotypowe ruchy, jak kiwanie siÄ™, sa­mouszkodzenia w postaci bicia gÅ‚owÄ… o podÅ‚ogÄ™, Å›cianÄ™, wyrywanie sobie wÅ‚osów, obgryzanie paznokci, brak Å‚aknienia lub obżarstwo, wy­mioty, moczenie nocne.

Niedorozwój emocjonalny może ujawnić późno swe niebez­pieczne skutki. W wieku szkolnym mogą występować trudności w nauce, agresywność, konflikty z rówieśnikami i nauczycielami, skłonność do włóczęgostwa. W okresie młodzieńczym ujawnić się to może w postaci skłonności do przestępstw, niezdolności do włą­czania się w życie społeczeństwa, podjęcia sumiennej pracy, nawiązy­wania trwałych związków uczuciowych, stworzenia dobrej rodziny.

Wzrost częstości występowania bardzo trudnych do leczenia zabu­rzeń psychoemocjonalnych u dzieci i młodzieży w krajach o najbar­dziej rozwiniętej cywilizacji nakazuje przesunięcie punktu ciężkości działania na zapobieganie chorobie sierocej.

Problem, czy skutki wczesnej izolacji społecznej człowieka są od­wracalne, nie jest dotąd rozstrzygnięty. Mobilizowane są jednak wszelkie siły społeczne, aby umocnić rodzinę, aby zapewnić każdemu dziecku możliwość wychowania się w kochającej je rodzinie.

Z poznania niektórych ogniw wrodzonych mechanizmów, które wyz­walają i wzmacniają aktywność rodzicielską, zostały wyciągnięte wnioski praktyczne. W wielu klinikach położniczych noworodki od chwili urodzenia pozostają na salach matek. Na niektórych oddzia­łach położniczych umożliwiono również ojcom kontakt z ich nowo na­rodzonymi dziećmi. W niektórych klinikach podjęto już próby włącze­nia rodziców do procesów leczenia i pielęgnowania na oddziałach dzie­ci chorych już od okresu noworodkowego.

Zapobieganie chorobie sierocej i jej leczenie polega przede wszystkim na rozwijaniu różnych form zastępczego środowiska rodzinnego, a mianowicie adopcji, zwłaszcza wczesnej, rodzin zastęp­czych i rodzinnych domów dziecka dla dzieci pozbawionych opieki ro­dzicielskiej.

Potrzeba organizowania rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej własnych rodzi­ców została doceniona i w naszym kraju. Istnieją ustawy określające zasady powoływania i finansowania ze skarbu państwa zarówno ro­dzin zastępczych, jak i rodzinnych domów dziecka. W organizowaniu ich biorą udział różne placówki podlegające resortom oświaty, zdrowia i sprawiedliwości. Stanowi to również jeden z głównych nurtów dzia­łalności Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Celem, który przyświeca tym działaniom, jest zapewnienie każdemu dziecku w naszym kraju możli­wości indywidualnego wychowania w rodzinie, jeśli nie własnej, to w odpowiedniej zastępczej.