Wiele zaburzeń metabolicznych ujawnia się już w pierwszych dniach życia dziecka. Niektóre z nich powodują ciężką kwasicę i obja­wy toksyczne, przypominające obraz posocznicy, czyli uogólnionego zakażenia. Do tych chorób metabolicznych zalicza się hiperamonemie oraz kwasicę propionową i metylomalonową.

Hiperamonemie. Przemiana aminokwasów w organizmie polega m.in. na dezaminacji, czyli odÅ‚Ä…czeniu grupy aminowej (NH₂) w postaci amoniaku (NH₃). Jest to zwiÄ…zek toksyczny i w organizmie ulega przeksztaÅ‚ceniu w Å‚atwo wydalany przez nerki, maÅ‚o toksyczny mocznik. PrzeksztaÅ‚cenie to obejmuje szereg reakcji chemicznych za­chodzÄ…cych głównie w wÄ…trobie, okreÅ›lanych jako cykl mocznikowy. Defekty enzymów tego cyklu prowadzÄ… do nagromadzenia amoniaku, czyli hiperamonemii.

Objawy. Noworodki z hiperamonemią zaraz po urodzeniu wydają się zupełnie zdrowe, ale już w drugim lub trzecim dniu życia pojawia się u nich nadmierna senność, wiotkość mięśni, drżenie kończyn albo drgawki, wreszcie dzieci te przestają reagować na bodźce zewnętrzne i wpadają w śpiączkę. Oddech staje się płytki, okresowo zatrzymuje się, aż wreszcie dochodzi do całkowitego zatrzymania oddechu i dziecko ginie, jeśli nie zostanie natychmiast zapewniona drożność dróg odde­chowych. Zaburzenia mózgowe są wynikiem toksycznego działania amoniaku na układ nerwowy. Jeśli dziecko z hiperamonemią nie zgi­nie w pierwszych dniach życia, często dołącza się posocznica.

Rozpoznanie opiera siÄ™ na stwierdzeniu we krwi chorych dzieci znacznie podwyższonego poziomu amoniaku oraz glutaminy. Glutami­na pochodzi ze znacznie nasilonej aminacji kwasu glutaminowego, co jest objawem obrony organizmu przed hiperamonemiÄ…, polegajÄ…cej na nasileniu aminacji różnych zwiÄ…zków, czyli przyÅ‚Ä…czaniu do tych zwiÄ…zków grup NH₂ pochodzÄ…cych z amoniaku. Stwierdzenie wysokie­go poziomu amoniaku i glutaminy nie pozwala jednak wykryć, które­go enzymu cyklu mocznikowego dotyczy defekt. Dopiero wykazanie nagromadzenia siÄ™ w organizmie jednego ze zwiÄ…zków chemicznych cyklu mocznikowego pozwala zlokalizować defekt i tym samym okreÅ›- lic typ hiperamonemii. Nazwy poszczególnych zaburzeÅ„ metabolicz­nych cyklu mocznikowego pochodzÄ… od zwiÄ…zków chemicznych, które ulegajÄ… nagromadzeniu w pÅ‚ynach ustrojowych. I tak np. w cytrulinemii, która jest nastÄ™pstwem defektu enzymu zwanego syntetazÄ… kwasu argininowego, gromadzi siÄ™ cytrulina, a w argininemii, powstajÄ…cej z niedoboru enzymu arginazy, gromadzi siÄ™ arginina itd.

Leczenie hiperamonemii u noworodków polega na transfuzjach wymiennych krwi, dializach otrzewnowych i stosowaniu diety z ogra­niczeniem białka. Ostatnio stosuje się także podawanie związków, któ­re ułatwiają wydalanie nadmiaru azotu z organizmu.

Kwasica propionowa i metylomalonowa. Noworodki z kwasicą propionową lub metylomalonową wykazują zmniejszoną tolerancję aminokwasów: izoleucyny, waliny, treoniny i metioniny. Po spożyciu białka zawierającego te aminokwasy u noworodków tych występuje ciężka kwasica i objawy zatrucia. Przyczyną kwasicy propionowej jest defekt enzymu karboksylazy propionylo-koenzymu A, a kwasicy metylomalonowej niedobór enzymu mutazy metylomalonylo-koenzymu A.

Obj a wy obu tych kwasic są podobne: w kilka dni lub najpóźniej tygodni po urodzeniu dzieci zaczynają wymiotować, tracą łaknienie, przestają przybywać na wadze. Wyniszczenie może być tak znaczne, że dziecko roczne może wyglądać na 1 — 2-miesięczne. W okresie za­ostrzeń, które charakteryzują te zaburzenia metaboliczne, pojawia się wiotkość mięśni oraz senność narastająca do śpiączki, która może spo­wodować zgon.

We krwi i moczu dzieci chorych występują ciała ketonowe (kwas acetooctowy i beta-hydroksymasłowy), ponadto we krwi dzieci z kwa­sicą propionową — kwas propionowy, a z kwasicą metylomalanową — zarówno kwas propionowy, jak i metylomalonowy. Właśnie nagroma­dzenie tych kwasów jest przyczyną ciężkiej kwasicy metabolicznej. W moczu dzieci chorych występują także związki chemiczne, nigdy nie wykrywalne u ludzi zdrowych, jak np. kwas metylocytrynowy; stwier­dzenie obecności tego kwasu pozwala ustalić rozpoznanie.

Leczenie zaostrzeń obu tych kwasic polega na energicznym zwal­czaniu kwasicy i nawadnianiu dziecka. Ponadto stale musi być stosowa­na dieta z ograniczeniem tych aminokwasów, których organizm dziecka nie toleruje. W obu kwasicach korzystne wyniki osiąga się przez poda­wanie L-karnityny, a w kwasicy metylomalonowej — kobalaminy.