Żółtaczka jest objawem klinicznym, występującym przy nadmia­rze barwników żółciowych w krwi. Barwniki te powstają w warun­kach fizjologicznych z hemoglobiny uwalnianej z rozpadających się krwinek czerwonych. Powstaje wtedy bilirubina wolna, która musi w wątrobie przejść w formę związaną, rozpuszczalną w wodzie, aby mog­ła być wydalona do żółci i usunięta z organizmu.

Żółtaczki spowodowane nadmiarem bilirubiny wolnej. W życiu płodowym barwniki żółciowe przechodzą od płodu do matki dzięki funkcji łożyska i dopiero po urodzeniu dziecko musi zacząć wydalać je samodzielnie. Żółtaczka noworodków powstaje wskutek zwięk­szonego u nich rozpadu krwinek czerwonych oraz przejściowej niedo­mogi wątroby, która powoduje opóźnienie przetwarzania bilirubiny wolnej w związaną, wydalaną w- warunkach prawidłowych z żółcią. Żółtaczka ta pojawia się w 2 lub 3 dobie życia, największe jej nasila­nie u dzieci donoszonych występuje w 5 dobie, a u wcześniaków nieco później. Mija ona bez leczenia po 7-10 dniach, a u dzieci urodzonych przedwcześnie może utrzymywać się do 2 tygodni. Zarówno wcześniej­sze wystąpienie żółtaczki, jak jej przedłużenie oraz nadmierne nasile­nie są objawami chorobowymi.

Wszystkie choroby, które w późniejszym okresie życia mogą wywoły­wać żółtaczkę, u noworodka mogą być przyczyną żółtaczki o ciężkim przebiegu, z powodu niewydolności wątroby w pierwszych dniach ży­cia. Stanowi to duże niebezpieczeństwo dla dzieci, gdyż bilirubina wolna, przekraczając pewne stężenia w surowicy krwi przenika do ko­mórek mózgu i uszkadza go nieodwracalnie.

Wiele chorób matki i dziecka oraz szereg czynników powodujących bądź wzmożony rozpad krwinek czerwonych, bądź zaburzających prze­mianę bilirubiny, może powiększyć żółtaczkę noworodków. Należą do nich: głodzenie dziecka, przebyta zamartwica i uraz porodowy, stany niedotlenienia, niedoczynność tarczycy, zakażenia oraz częste wymio­ty, np. spowodowane zwężeniem odźwiernika. Duże krwawienia do różnych narządów i tkanek bywają również przyczyną nasilonej żół­taczki, gdyż krew wylana poza naczynia szybko się rozpada. Choroby matki, np. cukrzyca czy zatrucie ciążowe, mogą być także przyczyną patologicznego przebiegu żółtaczki noworodków. Znane jest też nieko­rzystne działanie różnych leków podawanych ciężarnej lub noworod­kowi. Najczęstszą przyczyną ciężkiej żółtaczki -noworodków jest konflikt matczyno-płodowy. Istnieją poza tym rzadkie, dziedziczne choroby krwinek czerwonych, polegające na nie­prawidłowej budowie i funkcji, które skracają czas życia krwinek. Kli­niczny przebieg tych chorób u noworodka przypomina bardzo konflikt serologiczny.

Leczenie żółtaczek spowodowanych nadmiarem bilirubiny wolnej polega na leczeniu choroby wywołującej żółtaczkę oraz na działaniu zmierzającym do zmniejszenia poziomu bilirubiny we krwi. Obniżenie po­ziomu bilirubiny można uzyskać stosując naświetlanie dziecka lampami niebieskimi o takiej długości fali, która rozkłada bilirubinę wolną na nie­toksyczne, bezbarwne związki. Leczenie to trzeba stosować przez wiele godzin, czasem kilka dni, gdyż działa ono wolno. Dlatego w przypad­kach, w których dochodzi do znacznego nasilenia żółtaczki zagrażającej komórkom mózgowym, stosuje się transfuzję wymienną.

Żółtaczki spowodowane nadmiarem bilirubiny związanej. Cho­roby zakaźne wrodzone i nabyte nasilają żółtaczkę fizjologiczną. Nale­żą do nich uogólnione zakażenia o różnej etiologii. Najczęściej najpierw występuje nadmiar bilirubiny wolnej, po czym dołącza się wzrost bilirubiny związanej. W ciężkich wrodzonych zapaleniach wą­troby może być od razu przewaga bilirubiny związanej. Tak jest w toksoplazmozie, cytomegalii, wirusowym zapaleniu wątroby i innych zakażeniach wirusowych. W wątrobie występuje zastój żółci. Skóra ma żółtoszare zabarwienie, wątroba bywa znacznie powiększona, a stolce mogą mieć białogliniasty wygląd.

Żółtaczki mechaniczne mogą być spowodowane wadliwą budową dróg żółciowych, częściej — przebytym w życiu płodowym zapaleniem wątroby lub zbyt gęstą żółcią. Ten ostatni stan występuje z powodu nadmiernej gęstości wszystkich wydzielin organizmu, częściej jest na­stępstwem żółtaczek spowodowanych nadmiarem bilirubiny wolnej, w czasie gdy następuje gwałtowna jej przemiana w formę związaną.

Leczenie. Nie ma przyczynowego leczenia zastoju gęstej żółci w wątrobie. Płukanie dwunastnicy roztworem sody może ułatwić jej od­pływ do jelit. Stosowanie naświetlania lampami przeciwżółtaczkowymi jest przeciwwskazane, gdyż nasila zastój żółci. Transfuzja wymienna nie jest potrzebna, gdyż bilirubina związana nie uszkadza mózgu. W drugim miesiącu życia może być konieczne operacyjne udrożnienie przewodów żółciowych lub inny zabieg chirurgiczny, w celu polepsze­nia odpływu żółci. Nadmierne przedłużanie się żółtaczki grozi mar­skością wątroby, co rokuje niepomyślnie.