Rozmnażanie pÅ‚ciowe pojawiÅ‚o siÄ™ wczeÅ›nie w toku ewolucji, poÂczÄ…tkowo jako pomocnicza droga reprodukcji. MiaÅ‚o ono podstawowe znaczenie dla staÅ‚ego wzbogacenia i różnicowania zasobu informacji zawartych w genotypie. Powstanie nowej jednostki, nowego organizÂmu jest zapoczÄ…tkowane poÅ‚Ä…czeniem siÄ™ komórek pÅ‚ciowych: mÄ™skiej i żeÅ„skiej, z których każda ma tylko poÅ‚owÄ™ liczby genów. Program geÂnetyczny nowej jednostki nie jest wiÄ™c kopiÄ… programu komórki maÂcierzystej (co cechuje rozmnażanie bezpÅ‚ciowe przez podziaÅ‚), lecz noÂwym programem z losowo przetasowanych genów rodziców.
KonsekwencjÄ… rozmnażania pÅ‚ciowego jest ksztaÅ‚towanie siÄ™ odÂmiennoÅ›ci osobników obu pÅ‚ci. Odmienność budowy ciaÅ‚a i czynnoÅ›ci niektórych narzÄ…dów odgrywa istotnÄ… rolÄ™ w uÅ‚atwieniu rozpoznania siÄ™ i spotkania partnerów pÅ‚ciowych oraz speÅ‚nienia zaÂdaÅ„ zwiÄ…zanych z reprodukcjÄ…. Odmienność ta siÄ™ga genotypu. Jedna para chromosomów, nazwanych pÅ‚ciowymi, u kobiety skÅ‚ada siÄ™ z dwu dużych chromosomów (XX), u mężczyzny — z dużego i maÅ‚ego chromosomu (XY). Możliwość spotkaÅ„ miÄ™dzy jednostkami odÂmiennej pÅ‚ci zapewniaÅ‚y doskonalÄ…ce siÄ™ w toku rozwoju ewolucyjneÂgo swoiste sygnaÅ‚y rozpoznawcze, np.: zapachowe (u owadów), wzrokoÂwe (u ryb), dźwiÄ™kowe (u ptaków), u czÅ‚owieka głównie wzrokowe i zaÂpachowe. Na okresowÄ… zdolność wysyÅ‚ania tych swoistych sygnałów, wrażliwość na ich odbiór wywierajÄ… zasadniczy wpÅ‚yw steroidowe hormony pÅ‚ciowe wydzielane przez gruczoÅ‚y pÅ‚ciowe. Zarówno rozwój odmiennych gonad, ich czynność, wydzielanie hormonów, odÂmienna budowa ciaÅ‚a, jak i szereg sposobów zachowania zwiÄ…zanych z reprodukcjÄ… sÄ… wpisane w kod genetyczny. Realizacja poszczególnych tych informacji genetycznych, sterujÄ…cych rozwojem kolejnych ogniw zÅ‚ożonego procesu ksztaÅ‚towania siÄ™ swoistych dla danej pÅ‚ci narzÄ…Âdów i cech, przypada na różne etapy rozwoju jednostki.
PÅ‚eć genetyczna zostaje zdeterminowana w chwili zapÅ‚odnieÂnia, zależnie od tego, czy do komórki jajowej (X) wniknie plemnik (Y) czy (X). Do 8 tygodnia życia wewnÄ…trzÅ‚onoweÂgo rozwój zarodków z genotypem XX i XY nie różni siÄ™. U obojga pÅ‚ci powstaje jednakowy zawiÄ…zek gonady, zwany pragonadÄ…. Dopiero gdy do tej niezróżnicowanej gonady wniknÄ… swobodnie peÅ‚zajÄ…ce w obrÄ™bie zarodka komórki zwane pierwotnymi komórkami pÅ‚ciowymi, nastÄ™puje u osobnika XY szybkie uksztaÅ‚towanie siÄ™ jÄ…dra z rdzeniowej warstwy pragonady, u osobnika XX — jajnika z warstwy korowej.
Dalsze różnicowanie siÄ™ pÅ‚ciowe zarodka i pÅ‚odu jest sterowane u osobników mÄ™skiej pÅ‚ci (XY) przez hormony wydzielane przez jÄ…dÂra, czyli przez androgeny. PowodujÄ… one szybki rozwój wewnÄ™trzÂnych narzÄ…dów typu mÄ™skiego: nasieniowodów i pÄ™cherzyków nasienÂnych.
U zarodka (XX) z żeńską gonadą zarodkową kształtowanie się wewnętrznych kobiecych dróg płciowych wyprowadzających następuje wg programu genetycznego bez udziału bodźca hormonalnego.
KoÅ„cowy odcinek dróg pÅ‚ciowych, z widocznymi zewnÄ™trznymi naÂrzÄ…dami pÅ‚ciowymi, ksztaÅ‚tuje siÄ™ do 16 tygodnia życia pÅ‚odu z idenÂtycznej u obojga pÅ‚ci zatoki moczowo-pÅ‚ciowej, stanowiÄ…cej wspólne zakoÅ„czenie pÅ‚odowych dróg pÅ‚ciowych i moczowych. MÄ™ski hormon androgenny — testosteron po przemianie do dihydrotestosteronu inicjuje uksztaÅ‚towanie siÄ™ mÄ™skich zewnÄ™trznych narzÄ…dów pÅ‚cioÂwych z zatoki moczowo-pÅ‚ciowej. JeÅ›li taki bodziec hormonalny nie dojdzie do DNA wspomnianych komórek z zatoki moczowo-pÅ‚ciowej, uksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ zewnÄ™trzne narzÄ…dy pÅ‚ciowe typu żeÅ„skiego.
Na zróżnicowanie pÅ‚ciowe mózgu po linii mÄ™skiej wywieÂra wpÅ‚yw w okresie noworodkowym również testosteron. OdrÄ™bÂnoÅ›ci pÅ‚ciowe mózgu dotyczÄ… głównie odmiennej czynnoÅ›ci oÅ›rodków mózgowych wydzielajÄ…cych neurohormon gonadoliberynÄ™ (luliberynÄ™), pobudzajÄ…cÄ… z kolei wydzielanie hormonów przysadkoÂwych — gonadotropin, sterujÄ…cych nastÄ™pnie czynnoÅ›ciÄ… gruczoÂłów pÅ‚ciowych. U kobiet wydzielana przez neurony podwzgórzowe gonadoliberyna w rytmie pulsacji co ok. 90 min prowadzi w efekcie koÅ„Âcowym do powtarzajÄ…cych siÄ™ cyklów pÅ‚ciowych dojrzewania i uwalÂniania komórek jajowych. U mężczyzn cykliczność wydzielania goÂnadotropin jest odmienna niż u kobiet i nie dotyczy wzrostu plemników.
KoÅ„cowym etapem różnicowania pÅ‚ciowego jest okres pokwitania. W tym okresie androgeny pobudzajÄ… u obu pÅ‚ci rozwój owÅ‚osienia pÅ‚ciowego. Wydzielane u chÅ‚opców w dużej iloÅ›ci przez jÄ…dÂra oraz przez korÄ™ nadnerczy powodujÄ… rozrost mięśni i koÅ›ci decyduÂjÄ…cy o mÄ™skiej sylwetce ciaÅ‚a i mÄ™skim typie owÅ‚osienia, mutacjÄ™ oraz produkcjÄ™ nasienia. U dziewczÄ…t wÅ‚Ä…czajÄ…ce siÄ™ w tym okresie żeÅ„skie hormony pÅ‚ciowe: estrogeny i gestageny wpÅ‚ywajÄ… na ksztaÅ‚Âtowanie siÄ™ kobiecej budowy ciaÅ‚a, rozwój sutków, macicy i zapoczÄ…tÂkowanie menstruacji.
Jakiekolwiek zaburzenia w Å‚aÅ„cuchu: synteza testosteronu, swoisty transport, przyjÄ™cie sygnaÅ‚u hormonalnego, transkrypcja i translacja odpowiedniej informacji z DNA — bywajÄ… przyczynÄ… zabuÂrzeÅ„ rozwoju cielesno-pÅ‚ciowego po linii mÄ™skiej.
KsztaÅ‚towanie siÄ™ narzÄ…dów i czynnoÅ›ci typu żeÅ„skiego wystÄ™puje zawsze wtedy, gdy w krytycznym okresie rozwojowym pÅ‚odu na dany niezróżnicowany, ambiwalentny zawiÄ…zek dróg pÅ‚ciowych nie zadziaÅ‚a testosteron. Jest to niezależne od rodzaju genotypu danej jednostki (XX czy XY). Poszczególne ogniwa tego zÅ‚ożonego procesu ksztaÅ‚towaÂnia siÄ™ odmiennoÅ›ci (dymorfizmu) pÅ‚ciowej nie sÄ… od siebie wzajemnie zależne. Dlatego znane sÄ… najróżniejsze kombinacje zaburzeÅ„, caÅ‚a moÂzaika różnych postaci rzekomego obojnactwa mÄ™skiego i żeÅ„skiego.