Różnicowanie się cielesno-płciowe

Rozmnażanie płciowe pojawiło się wcześnie w toku ewolucji, po­czątkowo jako pomocnicza droga reprodukcji. Miało ono podstawowe znaczenie dla stałego wzbogacenia i różnicowania zasobu informacji zawartych w genotypie. Powstanie nowej jednostki, nowego organiz­mu jest zapoczątkowane połączeniem się komórek płciowych: męskiej i żeńskiej, z których każda ma tylko połowę liczby genów. Program ge­netyczny nowej jednostki nie jest więc kopią programu komórki ma­cierzystej (co cechuje rozmnażanie bezpłciowe przez podział), lecz no­wym programem z losowo przetasowanych genów rodziców.

Konsekwencją rozmnażania płciowego jest kształtowanie się od­mienności osobników obu płci. Odmienność budowy ciała i czynności niektórych narządów odgrywa istotną rolę w ułatwieniu rozpoznania się i spotkania partnerów płciowych oraz spełnienia za­dań związanych z reprodukcją. Odmienność ta sięga genotypu. Jedna para chromosomów, nazwanych płciowymi, u kobiety składa się z dwu dużych chromosomów (XX), u mężczyzny — z dużego i małego chromosomu (XY). Możliwość spotkań między jednostkami od­miennej płci zapewniały doskonalące się w toku rozwoju ewolucyjne­go swoiste sygnały rozpoznawcze, np.: zapachowe (u owadów), wzroko­we (u ryb), dźwiękowe (u ptaków), u człowieka głównie wzrokowe i za­pachowe. Na okresową zdolność wysyłania tych swoistych sygnałów, wrażliwość na ich odbiór wywierają zasadniczy wpływ steroidowe hormony płciowe wydzielane przez gruczoły płciowe. Zarówno rozwój odmiennych gonad, ich czynność, wydzielanie hormonów, od­mienna budowa ciała, jak i szereg sposobów zachowania związanych z reprodukcją są wpisane w kod genetyczny. Realizacja poszczególnych tych informacji genetycznych, sterujących rozwojem kolejnych ogniw złożonego procesu kształtowania się swoistych dla danej płci narzą­dów i cech, przypada na różne etapy rozwoju jednostki.

Płeć genetyczna zostaje zdeterminowana w chwili zapłodnie­nia, zależnie od tego, czy do komórki jajowej (X) wniknie plemnik (Y) czy (X). Do 8 tygodnia życia wewnątrzłonowe­go rozwój zarodków z genotypem XX i XY nie różni się. U obojga płci powstaje jednakowy zawiązek gonady, zwany pragonadą. Dopiero gdy do tej niezróżnicowanej gonady wnikną swobodnie pełzające w obrębie zarodka komórki zwane pierwotnymi komórkami płciowymi, następuje u osobnika XY szybkie ukształtowanie się jądra z rdzeniowej warstwy pragonady, u osobnika XX — jajnika z warstwy korowej.

Dalsze różnicowanie się płciowe zarodka i płodu jest sterowane u osobników męskiej płci (XY) przez hormony wydzielane przez jąd­ra, czyli przez androgeny. Powodują one szybki rozwój wewnętrz­nych narządów typu męskiego: nasieniowodów i pęcherzyków nasien­nych.

U zarodka (XX) z żeńską gonadą zarodkową kształtowanie się wewnętrznych kobiecych dróg płciowych wyprowadzających następuje wg programu genetycznego bez udziału bodźca hormonalnego.

Końcowy odcinek dróg płciowych, z widocznymi zewnętrznymi na­rządami płciowymi, kształtuje się do 16 tygodnia życia płodu z iden­tycznej u obojga płci zatoki moczowo-płciowej, stanowiącej wspólne zakończenie płodowych dróg płciowych i moczowych. Męski hormon androgenny — testosteron po przemianie do dihydrotestosteronu inicjuje ukształtowanie się męskich zewnętrznych narządów płcio­wych z zatoki moczowo-płciowej. Jeśli taki bodziec hormonalny nie dojdzie do DNA wspomnianych komórek z zatoki moczowo-płciowej, ukształtują się zewnętrzne narządy płciowe typu żeńskiego.

Na zróżnicowanie płciowe mózgu po linii męskiej wywie­ra wpływ w okresie noworodkowym również testosteron. Odręb­ności płciowe mózgu dotyczą głównie odmiennej czynności ośrodków mózgowych wydzielających neurohormon gonadoliberynę (luliberynę), pobudzającą z kolei wydzielanie hormonów przysadko­wych — gonadotropin, sterujących następnie czynnością gruczo­łów płciowych. U kobiet wydzielana przez neurony podwzgórzowe gonadoliberyna w rytmie pulsacji co ok. 90 min prowadzi w efekcie koń­cowym do powtarzających się cyklów płciowych dojrzewania i uwal­niania komórek jajowych. U mężczyzn cykliczność wydzielania go­nadotropin jest odmienna niż u kobiet i nie dotyczy wzrostu plemników.

Końcowym etapem różnicowania płciowego jest okres pokwitania. W tym okresie androgeny pobudzają u obu płci rozwój owłosienia płciowego. Wydzielane u chłopców w dużej ilości przez jąd­ra oraz przez korę nadnerczy powodują rozrost mięśni i kości decydu­jący o męskiej sylwetce ciała i męskim typie owłosienia, mutację oraz produkcję nasienia. U dziewcząt włączające się w tym okresie żeńskie hormony płciowe: estrogeny i gestageny wpływają na kształ­towanie się kobiecej budowy ciała, rozwój sutków, macicy i zapocząt­kowanie menstruacji.

Jakiekolwiek zaburzenia w łańcuchu: synteza testosteronu, swoisty transport, przyjęcie sygnału hormonalnego, transkrypcja i translacja odpowiedniej informacji z DNA — bywają przyczyną zabu­rzeń rozwoju cielesno-płciowego po linii męskiej.

Kształtowanie się narządów i czynności typu żeńskiego występuje zawsze wtedy, gdy w krytycznym okresie rozwojowym płodu na dany niezróżnicowany, ambiwalentny zawiązek dróg płciowych nie zadziała testosteron. Jest to niezależne od rodzaju genotypu danej jednostki (XX czy XY). Poszczególne ogniwa tego złożonego procesu kształtowa­nia się odmienności (dymorfizmu) płciowej nie są od siebie wzajemnie zależne. Dlatego znane są najróżniejsze kombinacje zaburzeń, cała mo­zaika różnych postaci rzekomego obojnactwa męskiego i żeńskiego.

Both comments and pings are currently closed.

Comments are closed.