Okres noworodkowy jest etapem poÅ›rednim miÄ™dzy bezpieczÂnym życiem w Å‚onie matki a samodzielnym życiem poza jej organizÂmem. Trwa on ok. 4 tygodni. Po przeżyciu szoku, jakim jest poród i pierwsze zetkniÄ™cie ze Å›wiatem zewnÄ™trznym, noworodek traci bezpoÅ›ÂredniÄ… łączność z matkÄ… po odciÄ™ciu pÄ™powiny, której kikut w ciÄ…gu kilkunastu dni odpada. Przystosowanie do nowych warunków wymaga wytworzenia i udoskonalenia wielu mechanizmów zapewniajÄ…cych prawidÅ‚owe oddychanie, krążenie, utrzymywanie staÅ‚ej temperatury ciaÅ‚a, przyjmowanie pokarmów, oddawanie stolców, powiÄ™kszanie maÂsy ciaÅ‚a.
Znajomość charakterystycznych cech zachowania siÄ™ dziecka w pierwszych tygodniach życia zmniejsza u rodziców uczucie lÄ™ku i bezÂradnoÅ›ci wobec nowej, nieznanej istoty. WÅ‚aÅ›ciwa ocena reakcji i poÂtrzeb nowo narodzonego dziecka uÅ‚atwia podoÅ‚anie obowiÄ…zkom, jakie przyjmujÄ… na siebie rodzice od pierwszych dni życia nowego czÅ‚onka rodziny.
Zdrowy noworodek przesypia z mocno zamkniÄ™tymi poÂwiekami wiÄ™kszÄ… część dnia. Jest to pÅ‚ytki sen, w czasie którego dziecÂko wykonuje nagÅ‚e nieskoordynowane ruchy koÅ„czyn, nieÅ›wiadome mimiczne ruchy twarzy przypominajÄ…ce uÅ›miech, okresowo napręża mięśnie grzbietu. OtwierajÄ…c powieki wykonuje nieskoordynowane, bezcelowe ruchy gaÅ‚ek ocznych. Mięśnie noworodka sÄ… silnie napiÄ™te, co powoduje, że rÄ…czki i nóżki majÄ… uÅ‚ożenie zgiÄ™ciowe i nie należy ich prostować przez silne zawijanie dziecka. W krótkich poczÄ…tkowo okresach czuwania, które wydÅ‚użajÄ… siÄ™ stopniowo, zdrowy noworodek wykonuje energiczne ruchy rÄ…k i nóg, czasami gÅ‚oÅ›no krzyczy z gryÂmasem pÅ‚aczu na twarzy, ale bez Å‚ez, gdyż gruczoÅ‚y Å‚zowe sÄ… jeszcze „niedojrzaÅ‚e”. Na nieprzyjemne bodźce noworodek reaguje krzykiem, ogólnym pobudzeniem, prężeniem ciaÅ‚a, wymachiwaniem rÄ™kami i noÂgami. Podobnie zachowuje siÄ™ w czasie bolesnego, przejÅ›ciowego wzdÄ™cia zwanego kolkÄ… gazowÄ….
Zdolność regulacji temperatury (ciepÅ‚oty) ciaÅ‚a jest u noworodków także „niedojrzaÅ‚a”. Ulega on Å‚atwo ochÅ‚odzeniu (skóra staje siÄ™ wteÂdy szaroblada i chÅ‚odna) oraz przegrzaniu, które może prowadzić do niepokoju, odwodnienia i gorÄ…czki. PrawidÅ‚owo ogrzany nowoÂrodek ma chÅ‚odne dÅ‚onie i stopy i nie należy dążyć do ich ogrzania przez cieplejsze ubranie czy podniesienie temperatury otoczenia. Nie przegrzany i prawidÅ‚owo karmiony i pojony noworodek traci tylko 5 — 10% urodzeniowej masy ciaÅ‚a i wyrównuje jÄ… miÄ™dzy 7 a 10 dniem życia. Fizjologiczny spadek masy ciaÅ‚a nastÄ™puje wskutek utraty pÅ‚ynów z moczem i kaÅ‚em oraz drogÄ… parowania przez skórÄ™ i oddechowÄ…. W tym czasie ilość przyjmowanych pÅ‚ynów ni« wyrównuje strat, ilość wysysanego pokarmu jest niewystarczajÄ…ca, tak że dochoÂdzi do zmniejszenia siÄ™ zapasów tÅ‚uszczu w tkankach.
Noworodek oddaje stolec kilka razy na dobÄ™, mocz od kilkuÂnastu do kilkudziesiÄ™ciu razy na dobÄ™. Pierwsze stolce, zwane smółÂkÄ…, sÄ… ciemne i lepkie. Od 3-4 doby życia stolce stajÄ… siÄ™ zielonkaÂwe, wolniejsze i liczniejsze — do 10 na dobÄ™. Od 2 tygodnia życia liczÂba stolców, które sÄ… żółte i papko watÄ™, zmniejsza siÄ™ do 3-5 na dobÄ™.
Okres noworodkowy cechuje szereg odruchów bezwaÂrunkowych, które Å›wiadczÄ… o niedojrzaÅ‚oÅ›ci ukÅ‚adu nerwowego i zanikajÄ… w pierwszych miesiÄ…cach życia. Odruch bezwarunkowy jest wrodzonÄ…, bezpoÅ›redniÄ… reakcjÄ… na bodziec, przebiegajÄ…cÄ… bez udziaÅ‚u kory mózgowej. Do charakterystycznych odruchów okresu noworodkoÂwego należą: 1) odruch ssania, 2)odruch peÅ‚zania (w pozyÂcji na brzuchu naprzemienne przysuwanie do przodu kolan po podrażÂnieniu stopy), 3) odruch obejmowania zwany Moro (podnoÂszenie rÄ…k przypominajÄ…ce gest obejmowania przy nagÅ‚ej zmianie poÂÅ‚ożenia ciaÅ‚a, wstrzÄ…Å›niÄ™ciu, haÅ‚asie), 4) odruch chwytania (bezÂwiedne zaciskanie palców wokół przedmiotu dotykajÄ…cego dÅ‚oni). Åšwiadome chwytanie przedmiotów rozwija siÄ™ stopniowo ok. trzeciego miesiÄ…ca życia poczÄ…tkowo obiema rÄ™kami bez zaciskania palców. Brak charakterystycznych dla okresu noworodkowego odruchów lub ich utrzymywanie siÄ™ po 3 —4 miesiÄ…cach życia jest objawem niepraÂwidÅ‚owym, Å›wiadczÄ…cym o zaburzonej czynnoÅ›ci oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego. SpoÅ›ród odruchów bezwarunkowych utrzymujÄ…cych siÄ™ przez wiele miesiÄ™cy bardzo istotne znaczenie ma odruch ssania, który umożliwia pobieranie pokarmu już przy pierwszym przystawieÂniu do piersi lub podaniu smoczka i butelki z wodÄ… lub pokarmem. Odruch ten wystÄ™puje od pierwszych godzin życia przy każdym podÂrażnieniu okolicy warg.
NarzÄ…dy zmysłów u noworodka wyksztaÅ‚cone sÄ… stosunkowo dobrze. Odbiera on bodźce czuciowe i cieplne dziaÅ‚ajÄ…ce na skórÄ™ i bÅ‚ony Å›luzowe, bodźce smakowe i wÄ™chowe, niektóre bodźce wzrokoÂwe. W pierwszych dniach życia silne Å›wiatÅ‚o powoduje zwężenie źreÂnic i zaciÅ›niÄ™cie powiek, w 2 tygodniu życia barwne (zwÅ‚aszcza niebieÂskie) przedmioty powodujÄ… krótkotrwaÅ‚e zatrzymanie wzroku. Pod koÂniec okresu noworodkowego pojawia siÄ™ reakcja na ludzki gÅ‚os i fiksacja wzroku na bÅ‚yszczÄ…cych przedmiotach.
Już od pierwszych dni życia wystÄ™pujÄ… pewne cechy indywiÂdualne w zachowaniu dziecka. Różny jest sposób reagowaÂnia na bodźce nieprzyjemne, jak głód, gorzki lub kwaÅ›ny smak, mokre pieluszki, zimno czy przegrzanie. Różne bywa nasilenie Å‚aknienia. RóżÂnie szybko i Å‚atwo różne noworodki uspokajajÄ… siÄ™ po zadziaÅ‚aniu bodźców przyjemnych, jak ciepÅ‚a kÄ…piel, sÅ‚odki pokarm, przytulenie do piersi matki. Na genetycznie uwarunkowane i coraz bardziej różnicuÂjÄ…ce siÄ™ wraz z dojrzewaniem cechy indywidualne nakÅ‚adajÄ… si%, dziaÂÅ‚ajÄ…ce już od pierwszych dni życia, wpÅ‚ywy otoczenia. Należy uÅ‚atwić dziecku przejÅ›cie przez trudny okres noworodkowy, zaspokajajÄ…c wszystkie jego potrzeby, tzn. regularnie i odpowiednio karmiÄ…c, podaÂjÄ…c odpowiedniÄ… ilość pÅ‚ynów, utrzymujÄ…c prawidÅ‚owÄ… temperaturÄ™ otoczenia, czystość i Å›wieżość powietrza, spokojnÄ…, pogodnÄ… atmosferÄ™ wÅ›ród domowników, bliski cielesny kontakt z matkÄ… najlepiej w czasie karmienia, Å‚agodność i pieszczotliwość gestów i gÅ‚osu przy czynnoÅ›Âciach pielÄ™gnacyjnych, które powinny być wykonywane zawsze przez te same osoby.
Pod koniec pierwszego miesiÄ…ca życia dziecka wyksztaÅ‚cajÄ… siÄ™ już najprostsze mechanizmy zapewniajÄ…ce podstawowe funkÂcje życiowe i systematyczny przyrost masy ciaÅ‚a. Dziecko przechoÂdzi wtedy z okresu noworodkowego w niemowlÄ™cy. NieÂktórzy uważajÄ…, że za koniec okresu noworodkowego można przyjąć wytworzenia siÄ™ pierwszego odruchu warunkowego, czyli wymagajÄ…ceÂgo udziaÅ‚u kory mózgowej. Jest nim zazwyczaj odruch ssania wystÄ™puÂjÄ…cy przy uÅ‚ożeniu dziecka w pozycji jak do karmienia bez podrażnieÂnia okolicy ust. Pojawia siÄ™ on wczeÅ›niej, niekiedy już ok. 3 tygodnia życia, u dzieci karmionych piersiÄ…. Dziecko zaczyna wykonywać ruÂchy ssÄ…ce, gdy matka bierze je na rÄ™ce i w uÅ‚ożeniu jak do karmienia przybliża je do siebie. NastÄ™puje skojarzenie z aktem ssania takich bodźców, jak pozycja ciaÅ‚a oraz ciepÅ‚o i zapach matki. Jest to pierwÂszy w rozwoju dziecka bezpoÅ›redni dowód udziaÅ‚u kory mózgowej w procesach nerwowych. Od tego momentu liczba podobnych skojarzeÅ„ szybko wzrasta, tworzÄ…c podstawy rozwoju psychicznego i poznawania Å›wiata.
Okres noworodkowy jest nie tylko bardzo ważny w życiu dziecka, jest również niezwykle istotny dla rodziców. Powinni oni w tym okresie opanować trudnÄ… sztukÄ™ zaspokajania najważniejszych potrzeb dziecÂka, warunkujÄ…cych jego rozwój fizyczny, psychiczny i uczuciowy, nie zaburzajÄ…c przy tym spokoju i równowagi caÅ‚ego domu.