Okres noworodkowy jest etapem pośrednim między bezpiecz­nym życiem w łonie matki a samodzielnym życiem poza jej organiz­mem. Trwa on ok. 4 tygodni. Po przeżyciu szoku, jakim jest poród i pierwsze zetknięcie ze światem zewnętrznym, noworodek traci bezpoś­rednią łączność z matką po odcięciu pępowiny, której kikut w ciągu kilkunastu dni odpada. Przystosowanie do nowych warunków wymaga wytworzenia i udoskonalenia wielu mechanizmów zapewniających prawidłowe oddychanie, krążenie, utrzymywanie stałej temperatury ciała, przyjmowanie pokarmów, oddawanie stolców, powiększanie ma­sy ciała.

Znajomość charakterystycznych cech zachowania się dziecka w pierwszych tygodniach życia zmniejsza u rodziców uczucie lęku i bez­radności wobec nowej, nieznanej istoty. Właściwa ocena reakcji i po­trzeb nowo narodzonego dziecka ułatwia podołanie obowiązkom, jakie przyjmują na siebie rodzice od pierwszych dni życia nowego członka rodziny.

Zdrowy noworodek przesypia z mocno zamkniÄ™tymi po­wiekami wiÄ™kszÄ… część dnia. Jest to pÅ‚ytki sen, w czasie którego dziec­ko wykonuje nagÅ‚e nieskoordynowane ruchy koÅ„czyn, nieÅ›wiadome mimiczne ruchy twarzy przypominajÄ…ce uÅ›miech, okresowo napręża mięśnie grzbietu. OtwierajÄ…c powieki wykonuje nieskoordynowane, bezcelowe ruchy gaÅ‚ek ocznych. Mięśnie noworodka sÄ… silnie napiÄ™te, co powoduje, że rÄ…czki i nóżki majÄ… uÅ‚ożenie zgiÄ™ciowe i nie należy ich prostować przez silne zawijanie dziecka. W krótkich poczÄ…tkowo okresach czuwania, które wydÅ‚użajÄ… siÄ™ stopniowo, zdrowy noworodek wykonuje energiczne ruchy rÄ…k i nóg, czasami gÅ‚oÅ›no krzyczy z gry­masem pÅ‚aczu na twarzy, ale bez Å‚ez, gdyż gruczoÅ‚y Å‚zowe sÄ… jeszcze „niedojrzaÅ‚e”. Na nieprzyjemne bodźce noworodek reaguje krzykiem, ogólnym pobudzeniem, prężeniem ciaÅ‚a, wymachiwaniem rÄ™kami i no­gami. Podobnie zachowuje siÄ™ w czasie bolesnego, przejÅ›ciowego wzdÄ™cia zwanego kolkÄ… gazowÄ….

Zdolność regulacji temperatury (ciepÅ‚oty) ciaÅ‚a jest u noworodków także „niedojrzaÅ‚a”. Ulega on Å‚atwo ochÅ‚odzeniu (skóra staje siÄ™ wte­dy szaroblada i chÅ‚odna) oraz przegrzaniu, które może prowadzić do niepokoju, odwodnienia i gorÄ…czki. PrawidÅ‚owo ogrzany nowo­rodek ma chÅ‚odne dÅ‚onie i stopy i nie należy dążyć do ich ogrzania przez cieplejsze ubranie czy podniesienie temperatury otoczenia. Nie przegrzany i prawidÅ‚owo karmiony i pojony noworodek traci tylko 5 — 10% urodzeniowej masy ciaÅ‚a i wyrównuje jÄ… miÄ™dzy 7 a 10 dniem życia. Fizjologiczny spadek masy ciaÅ‚a nastÄ™puje wskutek utraty pÅ‚ynów z moczem i kaÅ‚em oraz drogÄ… parowania przez skórÄ™ i oddechowÄ…. W tym czasie ilość przyjmowanych pÅ‚ynów ni« wyrównuje strat, ilość wysysanego pokarmu jest niewystarczajÄ…ca, tak że docho­dzi do zmniejszenia siÄ™ zapasów tÅ‚uszczu w tkankach.

Noworodek oddaje stolec kilka razy na dobę, mocz od kilku­nastu do kilkudziesięciu razy na dobę. Pierwsze stolce, zwane smół­ką, są ciemne i lepkie. Od 3-4 doby życia stolce stają się zielonka­we, wolniejsze i liczniejsze — do 10 na dobę. Od 2 tygodnia życia licz­ba stolców, które są żółte i papko watę, zmniejsza się do 3-5 na dobę.

Okres noworodkowy cechuje szereg odruchów bezwa­runkowych, które świadczą o niedojrzałości układu nerwowego i zanikają w pierwszych miesiącach życia. Odruch bezwarunkowy jest wrodzoną, bezpośrednią reakcją na bodziec, przebiegającą bez udziału kory mózgowej. Do charakterystycznych odruchów okresu noworodko­wego należą: 1) odruch ssania, 2)odruch pełzania (w pozy­cji na brzuchu naprzemienne przysuwanie do przodu kolan po podraż­nieniu stopy), 3) odruch obejmowania zwany Moro (podno­szenie rąk przypominające gest obejmowania przy nagłej zmianie po­łożenia ciała, wstrząśnięciu, hałasie), 4) odruch chwytania (bez­wiedne zaciskanie palców wokół przedmiotu dotykającego dłoni). Świadome chwytanie przedmiotów rozwija się stopniowo ok. trzeciego miesiąca życia początkowo obiema rękami bez zaciskania palców. Brak charakterystycznych dla okresu noworodkowego odruchów lub ich utrzymywanie się po 3 —4 miesiącach życia jest objawem niepra­widłowym, świadczącym o zaburzonej czynności ośrodkowego układu nerwowego. Spośród odruchów bezwarunkowych utrzymujących się przez wiele miesięcy bardzo istotne znaczenie ma odruch ssania, który umożliwia pobieranie pokarmu już przy pierwszym przystawie­niu do piersi lub podaniu smoczka i butelki z wodą lub pokarmem. Odruch ten występuje od pierwszych godzin życia przy każdym pod­rażnieniu okolicy warg.

Narządy zmysłów u noworodka wykształcone są stosunkowo dobrze. Odbiera on bodźce czuciowe i cieplne działające na skórę i błony śluzowe, bodźce smakowe i węchowe, niektóre bodźce wzroko­we. W pierwszych dniach życia silne światło powoduje zwężenie źre­nic i zaciśnięcie powiek, w 2 tygodniu życia barwne (zwłaszcza niebie­skie) przedmioty powodują krótkotrwałe zatrzymanie wzroku. Pod ko­niec okresu noworodkowego pojawia się reakcja na ludzki głos i fiksacja wzroku na błyszczących przedmiotach.

Już od pierwszych dni życia występują pewne cechy indywi­dualne w zachowaniu dziecka. Różny jest sposób reagowa­nia na bodźce nieprzyjemne, jak głód, gorzki lub kwaśny smak, mokre pieluszki, zimno czy przegrzanie. Różne bywa nasilenie łaknienia. Róż­nie szybko i łatwo różne noworodki uspokajają się po zadziałaniu bodźców przyjemnych, jak ciepła kąpiel, słodki pokarm, przytulenie do piersi matki. Na genetycznie uwarunkowane i coraz bardziej różnicu­jące się wraz z dojrzewaniem cechy indywidualne nakładają si%, dzia­łające już od pierwszych dni życia, wpływy otoczenia. Należy ułatwić dziecku przejście przez trudny okres noworodkowy, zaspokajając wszystkie jego potrzeby, tzn. regularnie i odpowiednio karmiąc, poda­jąc odpowiednią ilość płynów, utrzymując prawidłową temperaturę otoczenia, czystość i świeżość powietrza, spokojną, pogodną atmosferę wśród domowników, bliski cielesny kontakt z matką najlepiej w czasie karmienia, łagodność i pieszczotliwość gestów i głosu przy czynnoś­ciach pielęgnacyjnych, które powinny być wykonywane zawsze przez te same osoby.

Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecka wykształcają się już najprostsze mechanizmy zapewniające podstawowe funk­cje życiowe i systematyczny przyrost masy ciała. Dziecko przecho­dzi wtedy z okresu noworodkowego w niemowlęcy. Nie­którzy uważają, że za koniec okresu noworodkowego można przyjąć wytworzenia się pierwszego odruchu warunkowego, czyli wymagające­go udziału kory mózgowej. Jest nim zazwyczaj odruch ssania występu­jący przy ułożeniu dziecka w pozycji jak do karmienia bez podrażnie­nia okolicy ust. Pojawia się on wcześniej, niekiedy już ok. 3 tygodnia życia, u dzieci karmionych piersią. Dziecko zaczyna wykonywać ru­chy ssące, gdy matka bierze je na ręce i w ułożeniu jak do karmienia przybliża je do siebie. Następuje skojarzenie z aktem ssania takich bodźców, jak pozycja ciała oraz ciepło i zapach matki. Jest to pierw­szy w rozwoju dziecka bezpośredni dowód udziału kory mózgowej w procesach nerwowych. Od tego momentu liczba podobnych skojarzeń szybko wzrasta, tworząc podstawy rozwoju psychicznego i poznawania świata.

Okres noworodkowy jest nie tylko bardzo ważny w życiu dziecka, jest również niezwykle istotny dla rodziców. Powinni oni w tym okresie opanować trudną sztukę zaspokajania najważniejszych potrzeb dziec­ka, warunkujących jego rozwój fizyczny, psychiczny i uczuciowy, nie zaburzając przy tym spokoju i równowagi całego domu.