Przygotowanie mieszkania. Na przyjęcie nowo narodzonego członka rodziny najkorzystniejsze jest przeznaczenie osobnego pokoju, jeśli jest to niemożliwe, należy wydzielić ze wspólnego pokoju kącik dziecięcy jasny, łatwy do wietrzenia, oddalony od łóżek, w których śpią dorośli. W pomieszczeniu przeznaczonym dla niemowlęcia powin­no znajdować się łóżeczko, obok stolik do przewijania i szafka na przybory toaletowe i bieliznę dziecka. Wygodna jest komódka, która może służyć i do przewijania i do przechowywania przyborów toaleto­wych.

Fotel lub krzesło, na którym matka będzie karmić dziecko, powinien zapewniać jej wygodną pozycję. Tapczan czy wersalka dla matki usta­wione niedaleko łóżeczka dziecka ułatwiają wstawanie do niego w no­cy w pierwszych miesiącach życia. Ma to również znaczenie w okre­sach choroby dziecka. Podłoga i sprzęty powinny być łatwe do utrzy­mania w idealnej czystości.

W pokoju powinien znajdować się termometr ścienny zawie­szony na wysokości łóżeczka dziecka. Pożądana jest stała temperatura ok. 20°C. W lecie okno powinno być stale otwarte i w razie potrzeby zasłaniane zasłonami w celu ochrony przed nadmiernym nasłonecznie­niem i wzrost&m temperatury. Korzystne jest rozwieszenie w pobliżu okna wilgotnego prześcieradła. W zimie otwieranie okna kilka razy w ciągu dnia na kilka minut i spowodowanie niewielkiego prze­ciągu zapewnia dopływ świeżego powietrza, nie doprowadzając do oziębienia pomieszczenia. Na czas wietrzenia niemowlę należy wy­nosić z pokoju. Na kaloryferach zawsze powinny być zawieszone pojemniki z wodą.

W pomieszczeniu, w którym przebywa dziecko, nie wolno palić pa­pierosów; przed wejściem do pokoju należy zmienić obuwie na domowe pantofle.

Przybory do pielęgnacji niemowlęcia. Należy tu cały ich zestaw: wanienka, termometr kąpielowy i lekarski, pojemnik na watę, misecz­ka na wodę przegotowaną do mycia twarzy, butelka z oliwką, słoik z kremem na pośladki, spirytus salicylowy, miękka szczoteczka do wło­sów, przetłuszczone mydło dla dzieci, pojemnik z pokrywą na brudne pieluszki. Bardzo przydatna jest też, zwłaszcza w pierwszych miesią­cach życia, waga niemowlęca. Można ją zastąpić zwykłą wagą ku­chenną, kładąc na niej wytarowaną szalkę lub dobrze umocowaną pla­stykową tackę.

Łóżeczko niemowlęcia. Praktyczne są dość duże łóżeczka, takie, w których w późniejszym okresie dziecko będzie mogło swobodnie prze­wracać się na brzuch, pełzać, wstawać. Wygodne są przewiewne łóżeczka z prętów drewniane lub metalowe, z ruchomym dnem. Wy­sokie ustawienie dna w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia poz­wala uniknąć przy pielęgnacji nadmiernego schylania się. W miarę rozwoju czynności ruchowych dziecka, dno łóżeczka można obniżyć tak, aby dziecko mogło w łóżeczku bezpiecznie siadać, wstawać i drep­tać przy poręczy. Materac powinien być twardy z włosia, trawy lub gąbki.

Bielizna i pościel niemowlęcia. Wyprawka niemowlęcia powinna składać się z koca wełnianego, 2 kocyków flanelowych, 2 prześciera­deł, 4 podkładów flanelowych na prześcieradło, arkusza z miękkiej fo­lii do przykrycia materaca pod prześcieradło i podkład flanelowy, co najmniej 40 pieluszek z tetry, 12 — 15 koszulek z miękkiej bawełny lub batystu, 6_kaftaników trykotowych lub flanelowych, 4 ręczników ką­pielowych frotte, 2 rękawic kąpielowych.

Kąpiel. Już od okresu noworodkowego dziecko należy kąpać co­dziennie, zawsze o tej samej porze, najlepiej wieczorem przed ostatnim karmieniem. W pomieszczeniu, w którym odbywa się kąpiel, tempera­tura powinna wynosić 20 —24°C, okna i drzwi powinny być pozamyka­ne. Wanienka dziecka nie może służyć do żadnych innych celów, musi być starannie myta przed i po kąpieli, by nie zostawał na jej ścian­kach osad z mydła. Temperatura wody powinna wynosić 37°C. Jeśli woda jest bardzo twarda lub jej czystość nie jest pewna, należy ją przegotować. Po umyciu rąk szczoteczką i mydłem należy rozebrane niemowlę ułożyć na ręczniku rozłożonym na stoliku. Twarz dziecka należy myć wodą przegotowaną, oczyścić zwiniętym wacikiem przewo­dy słuchowe i zagięcia małżowin usznych. Owłosioną skórę głowy i resztę ciała namydla się za pomocą myjki, zwracając uwagę na fałdy skórne, pępek i zagięcia za małżowinami usznymi. Namydlone dziecko zanurza się w wanience podtrzymując główkę. Po dokładnym spłuka­niu ciała wodą przenosi się dziecko na ręczniki, zawija weń i osusza.

Pielęgnacja skóry i włosów. Czynność ta jest szczególnie ważna w pierwszych miesiącach życia dziecka. Włosy, nawet najmniejsze, trze­ba uczesać po kąpieli miękką szczoteczką, skórę w fałdach ciała pos­marować oliwką. Jeśli skóra na głowie pokrywa się łuskami ciemieniuchy, należy ją też nasmarować oliwką, wyszczotkować i starannie umyć. Na pośladki stosuje się krem przepisany przez lekarza lub goto­wy będący w sprzedaży w aptece. Krem zapobiega lepiej niż puder od­parzeniom, zwłaszcza jeśli w czasie spaceru czy w nocy nie od razu usuwa się mokrą pieluszkę. Po każdym oddaniu moczu lub stolca nie­mowlę trzeba przewinąć, oczyścić skórę wilgotną pieluszką i posmaro­wać pośladki i pachwiny maścią. U dziewczynek trzeba uważać, aby nie wprowadzić maści między wargi sromowe. Przy przewijaniu należy zmywać srom od góry do dołu, aby nie wprowadzić resztek kału w okolicę cewki moczowej, co zapobiega zakażeniu dróg moczowych.

Kikut pępowiny, jeśli jeszcze nie odpadł, oraz świeżą ranę po jego odpadnięciu, należy chronić przed zamoczeniem w czasie kąpieli. Po kąpieli pępek trzeba przemyć 70% spirytusem, a jeśli jest jeszcze ki­kut, również zmoczyć go spirytusem i położyć luźno płatek jałowej ga­zy, przytrzymywany koszulką.

Ubranie niemowlęcia. W pierwszych miesiącach życia ubranie dziecka powinno się składać z rozciętej z tyłu i wiązanej na ramieniu cienkiej bawełnianej koszulki, zakładanego na nią flanelowego lub trykotowego kaftanika oraz z pewnego rodzaju majteczek utworzo­nych z dwóch odpowiednio złożonych pieluszek — jedną pieluszkę zło­żoną w podłużny prostokąt wkłada się między nóżki niemowlęcia, na drugiej, złożonej w trójkąt, układa się niemowlę i zawija. Jeśli w po­koju jest ciepło, niemowlę w łóżeczku przykrywa się obleczonym kocy­kiem flanelowym. Jeśli jest chłodno, zawija się je w ten kocyk, pozo­stawiając swobodę ruchów rączkami. Należy unikać zakładania pla­stykowych majteczek, gdyż powodują one odparzenia. Dobrze chroni przed zamoczeniem łóżeczka delikatna folia położona na prześcieradło pod flanelową pieluszkę. Gdy niemowlę zaczyna przewracać się na bo­ki i energicznie się ruszać, odpowiednim ubraniem są śpioszki z dzia­niny, zapewniające swobodę ruchów. Na spacerze dziecko powinno być chronione przed zmarznięciem, ale nie wolno go też przegrzewać. W chłodnych porach roku odpowiednim ubraniem na spacer jest śpi­wór.

Rytm dnia. Niemowlę powinno mieć stałe godziny snu, czuwania, karmienia, spaceru i kąpieli. Przestrzeganie regularnego trybu życia już od pierwszych dni po urodzeniu przyspiesza wytworzenie właści­wych nawyków, zapewnia lepszy sen, apetyt i sprzyja prawidłowemu rozwojowi. Przyspieszenie pory karmienia w razie niepokoju dziecka jest dopuszczalne, jednak pory posiłków nie powinny być dowolne i stale się zmieniać. Po okresie zalecanego w pierwszych tygodniach ży­cia karmienia „na żądanie”, celowe jest dążenie możliwie wcześnie do ustalenia regularnych posiłków o stałych porach dnia.

Spacery. W ciepłej porze roku spacery dziecka można roz­począć od pierwszych dni jego życia, chroniąc je jedynie przed pełnym słońcem i upałem. W lecie bezpieczniej jest unikać wychodzenia na słońce między godziną 12 i 15. W tym czasie dziecko powinno pozosta­wać w domu przy otwartych oknach, na osłoniętej werandzie lub w miejscu osłoniętym od słońca, np. w cieniu drzewa. Również w godzi­nach rannych i popołudniowych dziecko powinno przebywać na po­wietrzu w półcieniu.

W zimie pierwsze spacery należy poprzedzić tzw. werandowa­niem, czyli ułożeniem ubranego jak na spacer dziecka w łóżeczku przy otwartym oknie. Werandowanie powinno się rozpocząć w drugim ty­godniu życia niemowlęcia od 5 min i stopniowo wydłużać czas trwa­nia do pół godziny. Dopiero wówczas można rozpocząć wychodzenie z domu na spacer, początkowo na 15 min, przedłużając stopniowo prze­bywanie na powietrzu do 2 godz.

W okresie mrozów pożądane jest wychodzenie z dzieckiem na spacer dwukrotnie w ciągu dnia. Gdy temperatura jest niższa niż 0°C twarz dziecka przed wyjściem z domu należy posmarować kremem (linomag, F 18) i sprawdzać w czasie spaceru, czy nos i policzki są pra­widłowo ucieplone i różowe, aby nie dopuścić do odmrożeń. Przy tem­peraturze niższej od -10°C należy zrezygnować ze spaceru i poprze­stać na werandowaniu.

Niemowlęta przyzwyczajone do regularnych spacerów, wówczas gdy zostają tych spacerów „pozbawione”, mogą mieć trudności w zasypia­niu, są niespokojne i płaczliwe.

Higiena. Jest to jeden z podstawowych warunków zdrowia dziecka. W okresie niemowlęcym, a szczególnie w pierwszych tygodniach życia, kontakty z wieloma osobami stwarzają niebezpieczeństwo zakażenia dziecka, ponieważ mechanizmy odpornościowe jego są jeszcze bardzo niedojrzałe. Matka w czasie nawet błahego zakatarzenia powinna pie­lęgnować i karmić niemowlę w maseczce ze złożonej kilkakrotnie ga­zy, osłaniającej nos i usta, zmienianej kilka razy w ciągu dnia. Kon­takty dziecka z dalszą rodziną i znajomymi trzeba w pierwszych mie­siącach życia ograniczyć do minimum. Przed podejściem do niemowlę­cia, a również przed przystąpieniem do przyrządzania mu jedzenia, na­leży umyć ręce mydłem i szczotką, a na ubranie założyć czysty, co­dziennie prany fartuch. Karmiąca matka powinna codziennie zmie­niać bieliznę osobistą, a przed podaniem dziecku piersi obmyć brodaw­kę przegotowaną wodą. Naczynia przeznaczone dla niemowlęcia mu­szą być myte oddzielnie, a przed użyciem polane wrzącą wodą i nie wycierane ściereczką. Butelki i smoczek po użyciu należy dokład­nie umyć wodą z sodą, spłukać bieżącą wodą, a przed następnym uży­ciem wygotować przez 30 min.

Koszulki, kaftaniki, śpioszki i ręcznik niemowlęcia trzeba zmieniać co najmniej raz dziennie. Prześcieradło i obleczenie kocyka, jeśli nie zostaną zmoczone lub zbrudzone, należy zmieniać raz w tygodniu, na­tomiast flanelowy podkład, który kładzie się na prześcieradle, trzeba zmieniać codziennie. Zmoczone i zabrudzone kałem pieluszki przecho­wuje się w przykrytym pojemniku. Bielizny niemowlęcia nie powinno się prać razem z bielizną pozostałych domowników. Pieluszki trzeba przed praniem spłukać z moczu i kału. Do prania można używać myd­ła lub tych proszków, na których opakowaniu jest napisane, że nadają się dla niemowląt. Bielizna i pieluszki muszą być gotowane i w pierw­szym półroczu życia prasowane gorącym żelazkiem. Do prania nie wol­no używać środków wybielających ani detergentów. W pomieszczeniu, gdzie przebywa niemowlę lub przechowywane są jego rzeczy, nie wol­no używać naftaliny ani innych środków owadobójczych. Mogą one doprowadzić, nawet przy pośrednim kontakcie (przez nasiąknięte nimi rzeczy), do ciężkich zatruć.

Utrzymanie w czystości jamy ustnej i nosa niemowlęcia nie wymaga w okresie zdrowia żadnych zabiegów higienicznych. Wydzieli­nę wydobywającą się z nosa czy ślinę trzeba usuwać delikatnie z ze­wnątrz, nie wycierając błony śluzowej wacikiem. Układanie dziecka na brzuszku już od pierwszych dni życia ułatwia oczyszczanie się nosa z wydzielanego śluzu. Wiele doświadczeń przemawia za tym, że dzieci układane od urodzenia na brzuszku nie męczą się tą pozycją, mają prawidłową postawę, są chronione przed niedorozwojem panewek sta­wów biodrowych, szybciej osiągają sprawność ruchową. Zdaniem nie­których obserwatorów, pozycja na brzuszku ułatwia obserwowanie otoczenia i ma korzystny wpływ na rozwój psychiki dziecka.

Niezbędnym elementem opieki nad dzieckiem jest systematyczna kontrola w poradni dla zdrowych dzieci, zgłaszanie się na badania okresowe i przeprowadzanie szczepień ochronnych.