W okresie poniemowlÄ™cym nastÄ™puje szybki postÄ™p sprawnoÅ›ci ruÂchowej, rozwój mowy, zdolnoÅ›ci kojarzenia i koncentracji uwagi. ZaÂznacza siÄ™ zdolność do uogólnieÅ„ i rozumienie pojęć abstrakcyjnych. SÅ‚owa oznaczajÄ… już nie tylko jakiÅ› jeden okreÅ›lony przedmiot, lecz wywoÅ‚ujÄ… ogólne skojarzenia. Dziecko w 2 r. życia wie np., że kwiaÂtek pachnie, że może mieć różne kolory i ksztaÅ‚ty; ma poczucie przyÂnależnoÅ›ci pewnych przedmiotów czy cech do okreÅ›lonych osób, rozÂróżnia proste figury geometryczne; zaczyna mieć poczucie iloÅ›ci. ZaÂczÄ…tek liczenia stanowi dostrzeganie różnicy miÄ™dzy „jeden” i „wiÄ™Âcej”. Dziecko 2-letnie na ogół wie, co znaczy jeden i dwa. Część trzyÂlatków umie w prawidÅ‚owej kolejnoÅ›ci wymienić kilka liczb, nawet do dziesiÄ™ciu.
Rozwój mowyw2i3r. życia postÄ™puje bardzo szybko. U wielu dzieci rozwój mowy odbywa siÄ™ jakby skokami. Po opanowaniu kilku nowych słów nastÄ™puje przerwa w przyswajaniu sobie nowych. Dzieje siÄ™ to zwykle w okresach nasilonej ruchliwoÅ›ci, gdy postÄ™py w poruÂszaniu siÄ™ i manipulowaniu rÄ™kami odsuwajÄ… na dalszy plan potrzebÄ™ mówienia. Jest to szczególnie charakterystyczne dla dzieci bardzo żyÂwych, u których potrzeba ruchu opóźnia nieco rozwój mowy.
W pierwszym półroczu 2r. życia ilość wymawianych słów wzrasta z każdym miesiÄ…cem o kilka. WczeÅ›niej dziecko wymawia rzeÂczowniki, nastÄ™pnie czasowniki. MiÄ™dzy 15 a 20 miesiÄ…cem życia zaÂczyna Å‚Ä…czyć sÅ‚owa w sposób zastÄ™pujÄ…cy zdania: „mama am” zamiast „mamo daj mi jeść”, a nastÄ™pnie budować proste, zÅ‚ożone z 2-3 wyraÂzów zdania.
Pod koniec 2 r. życia liczba słów używanych przez dziecko wzrasta bardzo szybko do kilkuset i wymawianie ich jest coraz bardziej prawidÅ‚owe. PojawiajÄ… siÄ™ sÅ‚owa kilkusylabowe. SÄ… to już nie rzeczowÂniki i czasowniki, ale również przymiotniki i przysłówki. Dziecko 2-let- nie zaczyna używać w zdaniach przypadków i czasów. Pierwszym zaimÂkiem jest „ja”. Trzylatek używa go zamiast swojego imienia, którym okreÅ›la siebie dziecko 2-letnie. Nieco później pojawiajÄ… siÄ™ zaimki „my”, „nasz”, „nam”, Å›wiadczÄ…ce o poczuciu wytwarzajÄ…cej siÄ™ wiÄ™zi spoÅ‚ecznej.
Dziecko 3-letnie mówi nieustannie, używa ok. 1000 słów, buduje poÂprawnie coraz dÅ‚uższe zdania, używa na ogół prawidÅ‚owych form graÂmatycznych, coraz sprawniej wyraża swoje myÅ›li, relacjonuje zdarzeÂnia, mówi o tym, co ma nastÄ…pić w czasie przyszÅ‚ym. W poÅ‚owie 3 r. życia dziecko potrafi nauczyć siÄ™ krótkiego wierszyka. Część dzieci w 3 — 4 r. życia zaczyna siÄ™ jÄ…kać. U wiÄ™kszoÅ›ci jest to objaw przeÂmijajÄ…cy, zwiÄ…zany z nienadążaniem rozwoju mowy za rozwojem psychicznym i potrzebÄ… szybkiego przekazywania swoich myÅ›li i wrażeÅ„. Rozwój zdolnoÅ›ci myÅ›lenia jest w 2-3 r. życia bardzo dynamiczny. Na przeÅ‚omie 1-2 r. życia wyobrażenia o przedÂmiotach i czynnoÅ›ciach wiąże siÄ™ z konkretnym widzianym przedmioÂtem i konkretnÄ… wykonywanÄ… czynnoÅ›ciÄ… czy gestem. SÅ‚owa „pokaż nosek” wiążą siÄ™ z pokazaniem wÅ‚asnego nosa. Jest to etap myÅ›leÂnia sensoryczno-motoryczny. Po nim nastÄ™puje etap konkretno-pojÄ™ciowy, gdy sÅ‚owa zaczynajÄ… nabierać znaczenia ogólnego. „Pokaż” oznacza możliwoÅ›ci pokazania wszystkiego, co otaÂcza, „nosek” jest już nie tylko wÅ‚asnym nosem. W tym okresie dziecko myÅ›li gÅ‚oÅ›no. Dalszy rozwój myÅ›lenia rozwija siÄ™ na podstawie wÅ‚asÂnych spostrzeżeÅ„, zapamiÄ™tywania zdarzeÅ„, które zaczynajÄ… siÄ™ Å‚Ä…czyć w przyczyny i skutki. Wyobraźnia dopiero zaczyna siÄ™ ksztaÅ‚toÂwać i jest bardzo niedoskonaÅ‚a, co warunkuje typowy w tym okresie życia brak poczucia niebezpieczeÅ„stwa, np. wybieganie na jezdniÄ™, wchodzenie do gÅ‚Ä™bokiej wody, dotykanie bardzo gorÄ…cych przedmiotów.
W okresie poniemowlÄ™cym doskonali siÄ™ życie uczuciowe. Dziecko już nie tylko kocha, boi siÄ™ czy zÅ‚oÅ›ci, ale jest zdolne do współczucia, zazdroÅ›ci, niepokoju o bliskÄ… osobÄ™. Mimo bardzo silnej wiÄ™zi rodzinnej, dziecko 3-letnie akcentuje swojÄ… odrÄ™bność i przejaÂwia coraz wiÄ™kszÄ… samodzielność. Silnie zaznacza siÄ™ chęć wymuszaÂnia, upór, negatywizm. Wymaga to od dorosÅ‚ych dużej wyrozumiaÅ‚oÅ›ci i cierpliwoÅ›ci. Umiarkowana, Å‚agodna stanowczość zapewnia dziecku równowagÄ™ i ufność.
Po pÅ‚ynnym opanowaniu mowy, zwykle w 3 — 4 r. życia, dziecko uczy siÄ™ posÅ‚ugiwać formami grzecznoÅ›ciowymi. Sprawne używanie: „proszÄ™”, „dziÄ™kujÄ™” zależy od wymagaÅ„ stawianych przez otoczenie; nawyk używania form grzecznoÅ›ciowych, podobnie jak poprawność zaÂchowania siÄ™, zależy od zwyczajów panujÄ…cych w otoczeniu, które dziecko bardzo uważnie obserwuje już od okresu niemowlÄ™cego i barÂdzo wczeÅ›nie zaczyna naÅ›ladować.
Dziecko 4-letnie umie nazwać podstawowe kolor,y. UmieÂjÄ™tność nazywania pozostaÅ‚ych barw i odcieni zależy od ćwiczeÅ„ i zaÂinteresowaÅ„ rozwijanych przez otoczenie.
Nauka liczenia nie idzie w parze z umiejÄ™tnoÅ›ciÄ… wymieniania prawidÅ‚owej kolejnoÅ›ci liczb, którÄ… zwykle opanowuje dziecko 3-let- nie. Zwykle dopiero 4-letnie dziecko umie policzyć 3-4 przedmioty. W wieku 5 lat dziecko potrafi z wiÄ™kszej liczby przedmiotów odliczyć praÂwidÅ‚owo do 10. W tym wieku dziecko powinno również rozumieć i użyÂwać prawidÅ‚owo słów okreÅ›lajÄ…cych pory doby i roku. Dopiero 6 —7-letnie uczy siÄ™ dni tygodnia i miesiÄ™cy. Dziecko 6-letnie umie na ogół liczyć do 100, liczyć dziesiÄ…tkami do 100, dodawać w obrÄ™bie 10, odejmować w obrÄ™bie 5. W wieku 7 lat dodaje w obrÄ™bie 20, odejmuje w obrÄ™bie 10. UmiejÄ™tność odróżnienia monet opanowujÄ… dzieci w różÂnym okresie życia, głównie w zależnoÅ›ci od praktycznych potrzeb — znacznie szybciej te dzieci, które uczestniczÄ… w zakupach.
W wieku poniemowlÄ™cym i przedszkolnym nauka odbywa siÄ™ poprzez obserwowanie, a nastÄ™pnie kojarzenie faktów w przyczyny i skutki. GłównÄ… formÄ… nauki jest w tym okresie życia zabawa. Ćwiczy ona zdolność spostrzegania, manipulowania i coraz dÅ‚uższej koncentracji uwagi. Zabawy konstrukcyjne piaskiem, klockami, ukÅ‚adankaÂmi ćwiczÄ… precyzjÄ™ ruchów i rozwijajÄ… wyobraźniÄ™. Zabawy temaÂtyczne polegajÄ… na naÅ›ladowaniu otoczenia i na odtwarzaniu fikcyjÂnych sytuacji, jeżdżeniu nie istniejÄ…cym autem, karmieniu lalek nie istÂniejÄ…cymi potrawami itp. Zabawy te wymagajÄ… spostrzegawczoÅ›ci, zapaÂmiÄ™tywania i wyobraźni. Zabawy artystyczne: lepienie, malowaÂnie, wycinanki, rozwijajÄ… umiejÄ™tnoÅ›ci manipulacyjne i poczucie estetyÂki. MiÄ™dzy 3 i 6 r. życia znaczenie dydaktyczne (szkolÄ…ce) majÄ… zabawy w loteryjki, Å‚amigłówki, gry. Uczenie siÄ™ w formie zabawy stanowi przyÂgotowanie do okresu szkolnego.