Choroby trzustki

Działanie hormonów trzustki. Trzustka, duży i bardzo ważny gru­czoł wydzielający liczne enzymy trawienne do dwunastnicy, zawiera również liczne grupy komórek o wydzielaniu dokrewnym. Najważniej­sze znaczenie dla sterowania przemianą materii i energii mają dwa hormony trzustkowe: insulina i glukagon.

Organizm czerpie energię niezbędną do wzrostu i przemiany materii ze spożywania produktów żywnościowych: węglowodanów, tłuszczów i białek. Powstają z nich dwa podstawowe substraty energetyczne dla komórek: glukoza i wolne kwasy tłuszczowe. Potrzeby energetyczne tkanek muszą być zaspokajane na bieżąco, natomiast człowiek spoży­wa posiłki tylko kilka razy dziennie. Mogą się również zdarzać długie okresy bez jedzenia — okresy głodu. W organizmie działa jednak bar­dzo sprawny neurohormonalny układ regulujący maga­zynowanie pobieranej z pożywienia energii, jej uwalnianie w miarę potrzeb poszczególnych tkanek z zachowaniem hierarchii w procesie pobierania glukozy. W pierwszej kolejności pokrywane jest zapotrze­bowanie mózgu na glukozę. Ośrodkowy układ nerwowy pobiera i zużytkowuje jako paliwo prawie wyłącznie glukozę. Największe jednak zużycie energii przypada na układ mięśniowy, który wykonuje pracę fizyczną. Tempo przenikania glukozy przez błony komórkowe pozosta­je pod kontrolą insuliny, stanowiącej ważne ogniwo w wyżej wy­mienionym neurohormonalnym układzie regulacyjnym.

Insulina, hormon białkowy o dużej cząsteczce, jest syntetyzowa­na przez tzw. komórki B znajdujące się w trzustce w skupiskach komórek zwanych wyspami Langerhansa. Bodźcem wyzwalają­cym wydzielanie i biosyntezę insuliny jest wzrost poziomu glukozy we krwi następujący bezpośrednio po posiłku. Cząsteczki insuliny osadzają się na tych błonach komórkowych, które zawierają odpowiednie swoiste receptory. Insulina ułatwia swobodne przenikanie glukozy do wnętrza komórek mięśniowych i tłuszczowych. W mięśniach glukoza zostaje natychmiast przetworzona, jej nadmiar zmagazynowany w po­staci glikogenu mięśniowego. W tkance tłuszczowej glukoza ułatwia magazynowanie kwasów tłuszczowych w postaci tłuszczów obojętnych. Ponadto glukoza w komórce jest nie tylko zużywana jako substrat energetyczny, ale jej obecność jest niezbędna dla prawidłowego prze­biegu wielu przemian metabolicznych. W wątrobie glukoza jest maga­zynowana w postaci glikogenu.

Niedobór insuliny zmniejsza pobieranie krążącej we krwi glukozy przez komórki insulinozależne, powoduje to niedostateczne magazynowanie energii w wątrobie, tkance tłuszczowej i mięśniach. Wskutek braku glukozy w komórce występują zakłócenia biegu prze­miany materii w wielu tkankach, gromadzą się kwasy organiczne po­wodując zakwaszenie organizmu, tj. kwasicę. Mimo znacznie podwyższonego stężenia glukozy we krwi, większość komórek nie mo­że pokryć swego zapotrzebowania energetycznego.

Glukagon jest wydzielany przez tzw. komórki A wysp Langerhansa w trzustce. Powoduje on rozkład glikogenu zmagazynowane­go w wątrobie na cząsteczki glukozy, pobudza uwalnianie tłuszczów z tkanki tłuszczowej, ułatwia przemianę aminokwasów w wątrobie na cząsteczki glukozy. Glukagon powoduje więc wzrost poziomu glukozy we krwi. Bodźcem wyzwalającym jego wydzielanie jest spadek pozio­mu glukozy we krwi, czyli stan niedocukrzenia — hipoglikemia.

Dzięki działaniu obu hormonów — insuliny i glukagonu — procesy magazynowania pobieranej energii (insulina) i jej uwalniania między posiłkami (glukagon), dostosowane są odpowiednio do potrzeb tkanek.

Cukrzyca. Istotą tej choroby są ciężkie zaburzenia przemiany ma­terii i energii, przede wszystkim przyswajania glukozy przez tkanki, związane u dzieci głównie z zaburzeniem biosyntezy lub wydzielania insuliny.

Cukrzyca jest chorobą rzadko występującą przed okresem dojrzałoś­ci. W Polsce żyje ok. 4000 dzieci chorych na cukrzycę. Fakt, że zacho­rowania na cukrzycę występują częściej w niektórych rodzinach, prze­mawia za tym, że w powstawaniu cukrzycy odgrywa rolę czynnik dziedziczny. Niektóre dane wskazują na to, że odnośny gen czy geny mieszczą się w chromosomie szóstym, zawierającym kod gene­tyczny dla układu antygenów zgodności tkankowej, tzw. HLA. W nie­których przypadkach wystąpienie cukrzycy poprzedzają zakażenia wirusowe.

Do głównych objawów cukrzycy należą: wielomocz z obecnością cukru w moczu, wzmożone pragnienie, chudnięcie mimo dobrego ła­knienia, ogólne osłabienie. Pogłębianie się kwasicy prowadzi do za­burzeń świadomości, do śpiączki. Nierzadko wymienione objawy ucho­dzą uwadze otoczenia. Dołączające się przypadkowo zakażenie czy uraz mogą u takiego dziecka spowodować gwałtowne pogorszenie się stanu ogólnego, często występują wymioty, bóle brzucha, ciężkie od­wodnienie, utrata przytomności, zagrożenie życia. Wykrycie cukrzycy jest zaskoczeniem dla otoczenia.

Śpiączka cukrzycowa wymaga intensywnego leczenia szpi­talnego: dożylnego podawania insuliny, roztworów elektrolitowych, wyrównania kwasicy.

Leczenie. Dzieci chore na cukrzycÄ™ pozostajÄ… pod staÅ‚Ä… opiekÄ… poradni cukrzycowej. Leczone sÄ… przewlekle insulinÄ… podawanÄ… w dawce dobranej indywidualnie we wstrzykniÄ™ciach podskórnych, odpo­wiedniÄ… dietÄ… oraz utrzymywaniem aktywnoÅ›ci fizycznej w formie spa­cerów i odpowiedniej gimnastyki. Dobowa dawka insuliny musi być tak dobrana, aby uzyskać stan normoglikemii lub aby ilość utraconego z moczem cukru byÅ‚a niewielka i wynosiÅ‚a 20 – 50 g, aby nie wystÄ™po­waÅ‚y spadki glukozy we krwi poniżej 50 – 60 mg% (mg/dL), tj. aby nie dochodziÅ‚o do stanów niedocukrzenia (hipoglikemii). Dzieciom nie można podawać doustnych leków przeciwcuk­rzycowych.

Ponieważ zapotrzebowanie organizmu na insulinÄ™ zależy od wieku dziecka, rozwoju, wielkoÅ›ci posiÅ‚ków, trybu życia, stresów – daw­kowanie insuliny powinno być zmieniane. Prowadzenie samokon­troli przez rodzinÄ™ lub samo dziecko, polegajÄ…cej na okreÅ›laniu pozio­mu glukozy we krwi lub iloÅ›ci wydalanego cukru z moczem na dobÄ™, uÅ‚atwia odpowiednie doraźne zmiany dawek insuliny. Na przykÅ‚ad du­ży wysiÅ‚ek fizyczny (biegi) powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi i zmniejsza zapotrzebowanie na insulinÄ™.

Przy systematycznym stosowaniu odpowiednich dawek insuliny wzrost i rozwój dzieci z cukrzycÄ… przebiega normalnie. Natomiast przerwy we wstrzykiwaniu insuliny, jej niedobór lub nadmiar powodu­jÄ… ciężkie zaburzenia. Niedobór insuliny prowadzi do Å›piÄ…cz­ki kwasiczej. do rozwoju powikÅ‚aÅ„ w obrÄ™bie naczyÅ„ nerkowych, siatkówki oka. nadmiar insuliny – do Å›piÄ…czki z niedo­cukrzenia pozostawiajÄ…cej trwaÅ‚e zmiany patologiczne w mózgu.

Dieta powinna być tak ułożona, aby posiłki były częste, równo­mierne. podawane regularnie, aby zawierały dużo warzyw, owoców, trochę białka, złożone węglowodany. Przeciwwskazane jest spożywa­nie słodyczy, cukierniczych ciast, mocno słodzonych napojów i dese­rów. Na ogół jednak nie należy dziecka z cukrzycą wyłączać z posił­ków spożywanych przez innych członków rodziny. Raczej należy prze­myśleć jadłospis rodzinny i wzbogacić go w jarzyny i owoce, wyklu­czyć tłuste potrawy, tak aby jadłospis odpowiadał, z niewielkimi do­datkami czy zmianami, potrzebom dziecka chorego na cukrzycę. Gdy tryb życia dziecka chorego jest podobny do dnia rówieśników, nie roz­wija się u niego kompleks małowartościowości charakterystyczny dla dzieci z przewlekłymi chorobami.

Aktywność fizyczna jest niezbędnym czynnikiem dla prawid­łowego wzrostu i rozwoju każdego dziecka. Gimnastyka, uprawianie sportów, gier, zabaw ruchowych na świeżym powietrzu są konieczne dla dziecka z cukrzycą. Jest to podstawowy element terapii. Ponieważ pracujący mięsień pobiera i zużytkowuje glukozę nawet w warunkach niedoboru insuliny, ponadto wstrzyknięta insulina szybciej dociera do lepiej ukrwionego, pracującego mięśnia, może dojść do zmniejsze­nia się zawartości glukozy we krwi aż do zagrażającego ośrodkowemu układowi nerwowemu stanu niedocukrzenia, czyli hipogli­kemii. Spożycie dodatkowego posiłku przed i po wysiłku fizycznym, słodzonego napoju lub cukierka podczas ćwiczeń zapobiega niedocuk­rzeniu krwi.

Stany niedocukrzenia, czyli hipoglikemia, u dzieci chorych na cukrzycę występują wtedy, gdy wstrzyknięta insulina po­woduje nadmierny spadek we krwi poziomu glukozy — poniżej 40 mg% (mg/dL) lub poniżej 2,2 /imol/1. Najczęstszą przyczyną hipoglikemii, poza omyłkowym wstrzyknięciem nadmiernej ilości insuliny, jest współistniejące obniżenie się poziomu glukozy z powodu opuszczenia przez chore dziecko jednego lub więcej posiłków, dołączenie się duże­go wysiłku fizycznego albo istnienie tzw. chwiejnej cukrzycy, charakteryzującej się dużymi wahaniami glikemii, czyli poziomu cuk­ru we krwi.

Duże znaczenie dla zapobiegania ciężkim, często nieodwracal­nym skutkom hipoglikemii u dzieci chorych na cukrzycę ma populary­zowanie wiedzy — szczególnie wśród rodzin i samych dzieci o przyczy­nach i sposobie zwalczania hipoglikemii. Ponieważ stan niedocukrze­nia może zaskoczyć dziecko, spowodować nagłą utratę przyto­mności, dzieci chore na cukrzycę powinny nosić przy so­bie, poza zapasową kanapką czy cukierkiem, legityma­cję dziecka chorego na cukrzycę lub bransoletkę czy meda­lion zawierający informację o chorobie dziecka i sposobie udziele­nia pomocy przez ludzi, którzy przypadkowo znajdą się przy takim dziecku.

Przy obecnym stanie wiedzy medycznej dziecko, które zachoruje na cukrzycę we wczesnym okresie życia, ma szansę prawidłowego rozwo­ju, wzrostu, osiągnięcia podeszłego wieku, prowadzenia trybu życia zbliżonego do normalnego — pod warunkiem świadomego, zdyscypli­nowanego współdziałania początkowo rodziny, a w późniejszym wieku samego chorego z prowadzącym leczenie lekarzem, poznania samej choroby, jej powikłań, starannego przestrzegania samokontroli stanu swego organizmu.

Stan niedocukrzenia, czyli hipoglikemia, występuje wtedy, gdy poziom glukozy we krwi spada poniżej 40 mg% (mg/dL) lub poniżej 2,2 Umol/l. Przyczyną może być nadmierna ilość insuliny pochodzenia ze­wnętrznego, np. u cukrzyków, lub pochodzenia wewnętrznego, np. w nowotworach wychodzących z komórek B wysp Langerhansa. Przyczy­ną hipoglikemii mogą być też zaburzenia działania mechanizmów uwalniających zmagazynowaną energię w procesie glikogenolizy i lipolizy.

Hipoglikemia jest najsilniejszym stresem metabolicznym dla orga­nizmu zagrażającym jego życiu. W mózgu pozbawionym dopływu glu­kozy ustają procesy utleniania. W fazie początkowej, gdy zostaje wzbudzony stan alarmowy, w obrębie jąder podwzgórza należących do układu regulującego poziom glukozy we krwi dochodzi do: pobudzenia działania układu współczulnego — czego skutkiem jest wzmożone wy­dzielanie katecholamin, wzmożonego wydzielania adrenokortykotropiny, glikokortykosteroidów, hormonu wzrostu. Wszystkie te hormony hamują działanie insuliny, przyspieszają rozpad glikogenu na glukozę, rozpad tłuszczów, tj. lipolizę, co normalnie prowadzi do szybkiej nor­malizacji poziomu cukru we krwi.

W pierwszej fazie hipoglikemii występują objawy zwią­zane z pobudzeniem układu współczulnego: niepokój, pocenie się, bla­dość skóry, drżenie rąk, przyspieszenie akcji serca i oddechów. Jeśli stan hipoglikemii nie zostanie wyrównany, dołączają się objawy usz­kodzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego: odczuwanie zmę­czenia, zaburzenia mowy, ziewanie, senność, zaburzenia widzenia, po­budzenie ruchowe. W końcowej fazie dochodzi do głębokiej śpiączki i śmierci.

Losy chorego zależą od czasu trwania i nasilenia stanu niedocuk­rzenia. Po krótkotrwałej hipoglikemii objawy chorobowe szybko cofają się. Po kolejnych napadach, zwłaszcza ciężkich, mogą pozostać trwałe uszkodzenia ogniskowe mózgu, objawiające się zabu­rzeniami mowy, niedowładami, upośledzeniem umysłowym, napadami padaczki. Dlatego tak istotne znaczenie ma jak najwcześniejsze roz­poznanie pierwszych objawów hipoglikemii i jej leczenie. Wypicie os­łodzonego napoju czy spożycie posiłku może w fazie początkowej wy­równać niedobór glukozy i zapobiec dalszym zaburzeniom.

W stanach ciężkich konieczne jest leczenie szpitalne, dożylne poda­wanie roztworów glukozy, potasu, kortyzolu i glukagonu.

Both comments and pings are currently closed.

Comments are closed.