Są to zaburzenia fizjologicznych czynności narządów, lub nawet ich poważne choroby, uwarunkowane wieloma czynnikami, wśród których niepoślednią rolę odgrywają czynniki psychogenne.
Przyczyny. O rozwoju choroby psychosomatycznej u dzieci, poza niewÅ‚aÅ›ciwymi warunkami Å›rodowiska domowego, decydujÄ… specyficzÂne cechy osobowoÅ›ci dzieci, które usposabiajÄ… do szczególnego przeżyÂwania każdej sytuacji konfliktowej, wynikajÄ…cej z braku umiejÄ™tnoÅ›ci wzajemnego porozumienia siÄ™ w rodzinie. Powoduje to przewlekÅ‚e staÂny napięć emocjonalnych z uczuciem niepokoju i lÄ™ku, wyzwalajÄ…ce z czasem objawy chorobowe w tych narzÄ…dach organizmu, których wrażliwość na bodźce emocjonalne jest konstytucjonalnie uwarunkoÂwana. Dzieci z chorobÄ… psychosomatycznÄ… różniÄ… siÄ™ od dzieci nerwiÂcowych tym, że skarżą siÄ™ jedynie na różne dolegliwoÅ›ci ze strony naÂrzÄ…dów, pomijajÄ…c caÅ‚kowicie doznania psychiczne, które uważajÄ… za naturalny skutek swych dolegliwoÅ›ci, a nie za ich przyczynÄ™.
Objawy chorób psychosomatycznych sÄ… bardzo różne i zależą od naÂrzÄ…du, który na czynniki emocjonalne odpowiada zaburzeniami czynÂnoÅ›ci. Istnieje wiele zespołów chorób psychosomatycznych, jak np. astÂma oskrzelowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wrzodziejÄ…- ce zapalenie jelita grubego, nadciÅ›nienie mÅ‚odzieÅ„cze — sÄ… one opisaÂne w innych miejscach — a także jadÅ‚owstrÄ™t psychiczny, naczynioruchowe bóle gÅ‚owy oraz migreny.
JadÅ‚owstrÄ™t psychiczny lub anoreksja psychiczna. Choroba ta polega na Å›wiadomym ograniczeniu przyjmowania pokarmów przy poÂczÄ…tkowo zachowanym Å‚aknieniu i dobrym samopoczuciu ogólnym. WystÄ™puje zwykle w okresie pokwitania, głównie u dziewczÄ…t, rzadziej u chÅ‚opców (8:1). Z czasem prowadzi do znacznej utraty masy ciaÅ‚a, a nastÄ™pnie skrajnego wyniszczenia organizmu z nastÄ™pczym wstrÄ™tem do jedzenia, uporczywym zaparciem (zwalczanym przez Å›rodki przeczyÂszczajÄ…ce), zanikiem miesiÄ…czkowania i widocznymi zmianami troficzÂnymi (skóra staje siÄ™ sucha, szorstka, Å‚uszczÄ…ca siÄ™, wÅ‚osy sÄ… Å‚amliwe i wypadajÄ…, pojawiajÄ… siÄ™ obrzÄ™ki stóp i Å‚ydek, dÅ‚onie sÄ… sine i zimne).
Leczenie polega na izolacji chorego od Å›rodowiska rodzinnego i umieszczeniu na oddziale psychosomatycznym lub psychiatrii mÅ‚odzieÂżowej. Obok podawania bogato energetycznej diety (nieraz karmienie musi siÄ™ odbywać przez sondÄ™), równolegle prowadzona jest psychoteÂrapia majÄ…ca doprowadzić do współpracy chorego w zwalczaniu jadÅ‚owstrÄ™tu i uÅ›wiadomieniu mu przyczyn tego zaburzenia. Na ogół sÄ… nimi zÅ‚ożone konfliktowe sytuacje w rodzinie o głębszym znaczeniu, a nie rzekoma chęć osiÄ…gniÄ™cia szczupÅ‚ej sylwetki ciaÅ‚a. Konieczna jest przy tym wnikliwa ocena sytuacji rodzinnej dziecka i wzajemnych reÂlacji miÄ™dzy nim a rodzicami, którzy z reguÅ‚y wymagajÄ… również odpoÂwiedniego oddziaÅ‚ywania psychoterapeutycznego.
Powodzenie leczenia zależy od czasu trwania choroby i wieku dziecÂka w momencie pojawienia siÄ™ pierwszych objawów jadÅ‚owstrÄ™tu. Im wczeÅ›niej zostanie rozpoznana choroba i im mÅ‚odsze jest dziecko, tym leczenie daje lepsze wyniki, gdyż tym Å‚atwiejsze jest wyrównanie bioÂlogicznych i psychicznych zaburzeÅ„. Dziecka zaniedbanego, z chorobÄ… trwajÄ…cÄ… kilka lat, w stanie skrajnego wyniszczenia, może nie udać siÄ™ uratować.
Naczynioruchowe, tj. napięciowe, zwykłe bóle głowy u dzieci i młodzieży pojawiają się przeważnie po emocjach, przemęczeniu nauką, przy braku snu, a u dziewcząt przed lub w czasie miesiączki, zmianach atmosferycznych. Są niezbyt silne, tępe, obejmują całą głowę, rzadziej lokalizują się w skroniach lub w czole, trwają cały dzień lub kilka dni i na ogół nie utrudniają dziecku nauki i codziennych zajęć. Wyraźnie nasilają się przy kaszlu, parciu na stolec, schylaniu się.
Migrena. SÄ… to napadowe, nawracajÄ…ce bóle gÅ‚owy o rozmaitym naÂsileniu, czasie trwania i różnej czÄ™stoÅ›ci wystÄ™powania. W napadach można wyróżnić 3 fazy: W fazie I (tzw. okres zwiastunów) doÂminuje drażliwość, obniżony nastrój i niepokój, w fazie II pojawia siÄ™ ból gÅ‚owy, który narasta gwaÅ‚townie lub stopniowo i najczęśÂciej jednostronnie (skroÅ„, oczodół, rzadziej potylica); ból ten jest silny, pulsujÄ…cy, rwÄ…cy lub Å›widrujÄ…cy, nie pozwala dziecku na naukÄ™ i skuÂpienie siÄ™. W fazie III chore dziecko, zmÄ™czone bólem i czÄ™sto towaÂrzyszÄ…cymi mu wymiotami, zasypia, po czym budzi siÄ™ na ogół z doÂbrym samopoczuciem, choć czasami może jeszcze przez kilka dni odÂczuwać tÄ™pe, rozlane bóle jak przy zwykÅ‚ym, naczynioruchowym bólu gÅ‚owy. Czynników wyzwalajÄ…cych migrenÄ™ jest bardzo wiele, ale wÅ›ród nich niepoÅ›ledniÄ… rolÄ™ odgrywajÄ… sytuacje stresowe i stany napięć emocjonalnych.
Leczenie bólów gÅ‚owy, zarówno naczynioruchowych, zwykÅ‚ych, jak i migreny, nie jest proste i zawsze powinno być poprzedzone wnikliÂwym badaniem neurologicznym i badaniami pomocniczymi. Rodzaj stosowanego leku zależy od czynników wywoÅ‚ujÄ…cych bóle gÅ‚owy. WyÂbór leku, ustalenie jego dawki, wskazania dotyczÄ…ce trybu życia dziecÂka, zmiany tego trybu, diety należą do lekarza i powinny być Å›ciÅ›le przestrzegane.