WedÅ‚ug ogólnie przyjÄ™tej definicji, jest to „funkcjonowanie intelek­tualne istotnie poniżej przeciÄ™tnej, powstaÅ‚e w okresie rozwojowym, któremu towarzyszy obniżenie zdolnoÅ›ci przystosowania siÄ™”. W zależ­noÅ›ci od stopnia sprawnoÅ›ci umysÅ‚owej, upoÅ›ledzenie umysÅ‚owe dzieli siÄ™ na dwie zasadnicze grupy: 1) lekkie upoÅ›ledzenie umysÅ‚o­we i 2) gÅ‚Ä™bsze upoÅ›ledzenie umysÅ‚owe trzystopniowe: umiarkowane, znaczne i gÅ‚Ä™bokie.

Lekkie upośledzenie umysłowe jest uwarunkowane wieloma czynnikami, często nakładającymi się na siebie, np. czynnikami gene­tycznymi i środowiskowymi (zaniedbania wychowawcze). Objawy często dają się zauważyć dopiero wtedy, gdy dziecko rozpoczyna na­ukę szkolną. Obserwuje się narastające trudności w nauce, zwłaszcza w zakresie matematyki, na wskutek braku zdolności do logicznego myślenia, uogólniania i wyciągania właściwych wniosków. Dobra na ogół pamięć mechaniczna i dostateczne zasoby słownictwa niejednok­rotnie mylą rodziców w ocenie wydolności umysłowej dziecka, przez to stawiają mu zbyt wysokie wymagania, a szkoła posądza je o lenistwo.

GÅ‚Ä™bsze upoÅ›ledzenie umysÅ‚owe spowodowane jest najczęściej jednym czynnikiem szkodliwym, który w 50% przypadków można usta­lić dziÄ™ki postÄ™powi badaÅ„ w ostatnich dziesiÄ™cioleciach. Czynnikiem tym mogÄ… być: defekty metaboliczne przekazywane przez „chore” ge­ny obojga rodziców (np. fenyloketonuriÄ…) lub jednego z nich (np. stwardnienie guzowate), patologia chromosomów (zespół Downa), niektóre choroby wirusowe i bakteryjne matki w czasie ciąży, zapalenie mózgu u noworodka itp.

Objawy zaznaczają się wyraźnie już w wieku niemowlęcym. Dziec­ko mało interesuje się otoczeniem i zabawkami, późno zaczyna gawo­rzyć, bardzo wolno postępuje rozwój mowy i funkcji ruchowych. Często widoczne są też oznaki fizycznego niedorozwoju, np. małogłowie, wielkogłowie, deformacje czaszki, małżowin usznych, gałek ocznych, pal­ców dłoni i stóp, wady rozwojowe narządów wewnętrznych wykryte badaniami lekarsko-laboratoryjnymi.

W ustaleniu stopnia upoÅ›ledzenia umysÅ‚owego dziecka pomocne sÄ… psychologiczne badania testowe. Na ich podstawie okreś­la siÄ™ tzw. iloraz rozwoju (LR.) u dzieci do 5 r. życia oraz ilo­raz inteligencji (LI.) u dzieci powyżej 5 r. życia. Iloraz ten wy­raża siÄ™ stosunkiem liczbowym wieku umysÅ‚owego do wieku metrykal­nego dziecka pomnożonym przez 100. WedÅ‚ug skali inteligencji o Å›red­niej 100 i odchyleniach standardowych 16, przyjmuje siÄ™, że: I.I. poni­żej 20 oznacza gÅ‚Ä™bokie upoÅ›ledzenie (dziecko nie rozwija mo­wy, nie chodzi i nie zgÅ‚asza potrzeb fizjologicznych); I.I. od 20 do 35 – znaczne upoÅ›ledzenie (zob. wyżej); I.I. od 36 do 51 – umiar­kowane upoÅ›ledzenie; I.I. od 52 do 67 – upoÅ›ledzenie lekkie; I.I. od 68 do 83 — pogranicze upoÅ›ledzenia i normy; za. normÄ™ przyjmuje siÄ™ I.I. od 84 do 115.

Leczenie upośledzenia umysłowego polega na prowadzeniu od pierwszych lat życia ćwiczeń rehabilitacyjnych oraz na wychowaniu i nauczaniu dobranym do wieku dziecka i poziomu jego sprawności umysłowej i fizycznej, ustalonym na podstawie testowego badania psy­chologicznego. Stosuje się też często leczenie farmakologiczne, pobu­dzające i wzmacniające procesy ośrodkowego układu nerwowego.

Dla dzieci ze znacznym lub umiarkowanym upośledzeniem są orga­nizowane przedszkola specjalne i szkoły życia. Dla dzie­ci upośledzonych w stopniu lekkim — 8-klasowe szkoły specjal­ne z dostosowanym programem nauczania, po skończeniu których dzieci przechodzą do 3-letnich szkół zawodowych, uczących prostych zawodów, pozwalających w przyszłości na samodzielne utrzymanie się. Rodzice, po odpowiednim przeszkoleniu przez rehabilitantów, powinni kontynuować w domu psychiczne i fizyczne usprawnienie dziecka pod kontrolą lekarsko-psychologiczną, nie przeceniając w żadnym razie możliwości dziecka. Pozostawienie dziecka upośledzonego w stopniu lekkim w normalnej szkole podstawowej, nawet przy zapewnieniu mu stałej, fachowej pomocy w nauce, naraża je nie tylko na wysiłek umysłowy ponad jego możliwości intelektualne, ale i ciągłe drwiny i szyderstwa kolegów w klasie, co z kolei może stać się przyczyną zani­żonego poczucia wartości własnej i różnego typu reakcji nerwicowych, poważnie zakłócających przystosowanie społeczne.