Psychozy i zaburzenia psychotyczne jest to grupa poważnych cho­rób psychicznych, charakteryzujących się zaburzeniami funkcji poz­nawczych, głównie spostrzegania i myślenia (omamy, urojenia, rozkojarzenia) oraz zaburzeniami emocjonalno-motywacyjnymi (depres­ja, mania, autyzm), a często również zaburzeniami świadomości, któ­re w znaczący sposób utrudniają choremu prawidłowe funkcjonowa­nie społeczne.

Wyróżnia się dwie grupy psychoz: 1) psychozy endogenne, obejmujące schizofrenię i psychozy afektywne, oraz 2) psychozy egzogenne spowodowane różnymi czynnikami zewnątrzpochodnymi.

Psychozy endogenne

Przyczyny tych chorób, jak dotąd, nie są ustalone. Nie wykryto bo­wiem jeszcze określonego podłoża somatyczno-biologicznego ani też nie udowodniono, że są one wywołane wyłącznie czynnikami psycho­gennymi. Coraz częściej uważa się je za przejaw zmniejszonej biolo­gicznej wydolności mózgu, uwarunkowanej najprawdopodobniej defek­tem o podłożu genetycznym.

Schizofrenia. Objawy tej choroby zależą w dużej mierze od wieku chorego, w jakim pojawia się choroba. W wieku przedszkol­nym dominuje stopniowo narastająca obojętność uczuciowa (tzw. chłód uczuciowy) i izolacja od otoczenia oraz równoczesne zmniejsza­nie się zainteresowania zdarzeniami zachodzącymi w otoczeniu dziec­ka. Pojawiają się też zaburzenia mowy o różnym charakterze, np. two­rzenie własnych, dziwacznych słów (neologizmów), powtarzanie pytań (echolalia), powtarzanie tych samych słów i zdań na różne pytania (perseweracje), mówienie o sobie w drugiej osobie itp. Do zaburzeń tych mogą dołączyć się stereotypie ruchowe, tj. pod­skakiwanie, chodzenie na palcach, trzepotanie rękami. Rozwój umys­łowy dziecka zwykle ulega zahamowaniu lub nawet regresji, tak że trudno odróżnić je od dzieci upośledzonych umysłowo, gdy choroba trwa dłużej.

W wieku szkolnym coraz wyraźniej uwidacznia się chłód uczuciowy, nawet w stosunku do najbliższych osób, izolowanie się od kontaktów z rówieśnikami i zamykanie się we własnym, często urojo­nym świecie (a u t y z m), interesowanie się problematyką oderwaną od rzeczywistości itd. Na tle tych objawów, pogłębiających się stopniowo, pojawiają się okresowo zaostrzenia psychotyczne w postaci zespołu paranoidalnego — dominują w nim urojenia, tj. fałszywe sądy o treści prześladowczej lub wielkościowej, nie poddające się korekcie mimo rzeczowych argumentów i przekonywania, a także omamy, głównie wzrokowe i słuchowe (doznania zmysłowe powstające bez ża­dnego bodźca, połączone z głębokim przekonaniem o realnym ich ist­nieniu). Zaostrzenia mogą mieć też charakter zahamowania ru­chowego (katatonia hipokinetyczna) lub silnego pobu­dzenia psychoruchowego (katatonia hiperkinetyczna), a także mogą przybierać postać błazeńskiego zachowania z dzi­wacznymi wybuchami śmiechu lub agresji, wulgarnymi wyzwiskami (hebefrenia).