Ostra niewydolność nerek jest stanem, który powstaje wówczas, gdy nagle ustaje lub ulega upośledzeniu prawidłowa po­przednio czynność nerek. Wydalanie moczu na ogół zmniejsza się znacz­nie albo ustaje, choć są od tego wyjątki. Na przykład ostra niewydolność nerek występująca w ciężkich oparzeniach może przebiegać z prawidło­wą, a nawet zwiększoną ilością wydalanego moczu. Ostrej niewydolności nerek zawsze towarzyszy zaburzenie składu płynów ustro­jowych. Dochodzi do zatrzymania w organizmie produktów przemiany materii, nadciśnienia i obrzęków. Zagrożenie dla życia może stanowić wzrost poziomu potasu i kwasica. Przewodnienie i nadciśnienie stwarza­ją niebezpieczeństwo niewydolności krążenia, obrzęku płuc i przełomów nadciśnieniowych z utratą przytomności i drgawkami. Objawy te mogą stać się bezpośrednią przyczyną śmierci dziecka.

Ostra niewydolność nerek jest stanem przemijającym, po którym czynność nerek wraca do stanu normalnego lub ulega znacznej popra­wie. Dlatego wyprowadzenie dziecka z okresu ostrej niewydolności ne­rek jest bardzo ważnym problemem leczniczym. W zależności od przy­czyn doprowadzających do ostrej niewydolności nerek, można ją po­dzielić na postać przednerkową, nerkową i zanerkową.

Postać przednerkową jest spowodowana zmniejszonym przepły­wem krwi przez nerki i wynikającą stąd upośledzoną ich czynnością bez uchwytnych zmian anatomicznych. Przyczyną tego stanu u dzieci, a zwłaszcza u niemowląt, najczęściej bywa odwodnienie w wyniku wy­miotów, ciężkiej biegunki lub przegrzania, rzadziej ostre krwotoki, wstrząs septyczny, który prowadzi do zaburzeń w rozmieszczeniu krwi w łożysku naczyniowym. Podstawowym objawem przednerkowej niewydolności nerek jest zmniejszenie ilości moczu. Jeśli zaburzenia w ukrwieniu nerek nie zostaną dostatecznie szybko opanowane po­przez nawodnienie organizmu, przetoczenie krwi czy opanowanie wstrząsu, dochodzi do zmian morfologicznych w nerce powodujących przejście postaci przednerkowej w nerkową, w której rokowanie jest znacznie gorsze.

Postać nerkowa może być spowodowana różnymi przyczynami do­prowadzającymi do uszkodzenia nerek.

W pierwszych tygodniach życia dziecka najczęstszą przy­czyną ostrej, nerkowej niewydolności nerek jest zakrzep żył nerko­wych i posocznica, czyli uogólnione zakażenie. Zakrzep żył nerkowych powstaje przeważnie u noworodków urodzonych w zamartwicy oraz przy zakażeniach bakteryjnych i odwodnieniu. Objawia się krwin­komoczem, powiększeniem nerek, małą ilością oddawanego moczu. Noworodek jest w stanie ciężkim.

U dzieci poniżej 3 r. życia ostra niewydolność nerek może być wynikiem: 1) długo utrzymującego się odwodnienia prowadzącego do przejścia przednerkowej niewydolności nerek w ostrą niezapalną nie­wydolność nerek, 2) śródmiąższowego zapalenia nerek najczęściej spo­wodowanego działaniem niektórych antybiotyków oraz 3) zespołu hemolityczno-mocznicowego.

Zespół hemolityczno-mocznicowy może być poprzedzony zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym, często ma nieznaną przyczy­nę, występuje na ogół u dobrze rozwiniętych i odżywionych dzieci. Spowodowany jest zmianami zakrzepowymi w drobnych naczyniach krwionośnych nerek. Objawia się ciężkim stanem dziecka, zmniejsze­niem lub ustaniem wydalania moczu, obecnością krwinek i białka w moczu, skazą krwotoczną z krwawieniami z przewodu pokarmowego i często z krwotocznymi wykwitami na skórze.

U starszych dzieci w wieku przedszkolnym i szkol­nym najczęstszą przyczyną nerkowej postaci ostrej niewydolności ne­rek jest kłębuszkowe zapalenie nerek i uszkodzenie nerek różnymi to­ksynami, np. środkami owadobójczymi, grzybami trującymi, solami rtęci, chromu i innych metali ciężkich.

Postać zanerkowa ostrej niewydolności nerek jest spowodowana nagłym uniedrożnieniem obu moczowodów łub moczowodu jedynej czynnej nerki albo cewki moczowej. Może to wystąpić wskutek kami­cy, obrzęku błony śluzowej w miejscu zwężenia moczowodów, obrzęku zastawki cewki moczowej, obecności strzępów ropy lub skrzepów krwi w drogach moczowych, ucisku z zewnątrz na moczowody albo pęcherz. Gwałtowne zamknięcie światła moczowodu może tak szybko doprowa­dzić do niewytwarzania moczu, że nie zawsze powstaje wodonercze.

Objawem zanerkowej niewydolności nerek jest całkowity bez­mocz przy stanie dziecka na ogół nie tak ciężkim jak w postaci ner­kowej ostrej niewydolności. Bezmocz u wielu chorych przerywany bywa okresowym wydalaniem moczu, po czym ponownie powraca bezmocz.

Leczenie. OstrÄ… niewydolność nerek przednerkowÄ… i zanerkowÄ… można czasami leczyć usuniÄ™ciem przyczyny. Leczenie postaci nerko­wej jest głównie objawowe i zależy od ciężkoÅ›ci przebiegu choroby. Przy krótkotrwaÅ‚ym skÄ…pomoczu wystarczy ograniczenie podawania pÅ‚ynów, potasu i soli w diecie. Czasami udaje siÄ™ zwiÄ™kszyć ilość wy­dalanego moczu przez stosowanie silnie dziaÅ‚ajÄ…cych leków moczopÄ™d­nych. NadciÅ›nienie opanowuje siÄ™ przez stosowanie leków i przeciw­dziaÅ‚anie przewodnieniu. Przy przedÅ‚użajÄ…cym siÄ™ skÄ…pomoczu, a zwÅ‚a­szcza bezmoczu, stosowana jest dializa otrzewnowa lub w niektórych przypadkach dializa zewnÄ…trzustrojowa, czyli hemodializa za po­mocÄ… „sztucznej nerki”.

Dializa otrzewnowa polega na wprowadzeniu przez powÅ‚oki do jamy brzusznej specjalnego cewnika, przez który wlewa siÄ™ i wyle­wa pÅ‚yn dializacyjny o skÅ‚adzie zbliżonym do prawidÅ‚owego pÅ‚ynu ze­wnÄ…trzkomórkowego. .Takie „pÅ‚ukanie” pozwala na usuniÄ™cie z orga­nizmu nadmiaru wody i gromadzÄ…cych siÄ™ wskutek bezmoczu szkodli­wych substancji. Wykorzystuje siÄ™ przy tym wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci otrzewnej ja­ko bÅ‚ony półprzepuszczalnej, przez którÄ… te substancje przechodzÄ… z krwi do pÅ‚ynu dializacyjnego.

Dializa przy użyciu sztucznej nerki (hemodializa) pole­ga na doprowadzeniu krwi z naczyÅ„ krwionoÅ›nych chorego za pomocÄ… systemu drenów do sztucznej bÅ‚ony półprzepuszczalnej. Jedna po­wierzchnia tej bÅ‚ony opÅ‚ukiwana jest przez krew chorego, druga przez pÅ‚yn dializacyjny dostarczony przez „sztucznÄ… nerkÄ™”. DziÄ™ki przeni­kaniu wody i rozpuszczonych w niej substancji przez bÅ‚onÄ™ półprzepuszczalnÄ… nastÄ™puje normalizacja skÅ‚adu krwi i usuwanie nadmiaru wody z przewodnionego organizmu.

Zabiegi dializy otrzewnowej lub hemodializy u niektórych dzieci z ostrą niewydolnością nerek muszą być powtarzane kilka razy, aż do czasu poprawy czynności nerek. Najczęstszą przyczyną długo utrzymu­jącego się bezmoczu lub skąpomoczu jest u dzieci zespół hemolityczno-mocznicowy. W zespole tym u części chorych czynność nerek może ulec poprawie nawet po kilku tygodniach utrzymywania się niewydol­ności nerek.

W ostrej niewydolności nerek często po okresie bezmoczu lub ską­pomoczu występuje faza wielomoczu, w której dziecko oddaje duże ilości nie zagęszczonego moczu. W tej fazie może dojść do nadmier­nych strat wody i potasu, dlatego muszą one być dostarczone w dosta­tecznej ilości. U dzieci z zespołem hemolityczno-mocznicowym po ok­resie bezmoczu ilość oddawanego moczu zwiększa się stopniowo i fazy wielomoczu na ogół nie obserwuje się.