Nabyte wady serca w dzieciństwie lub wczesnej młodości mogą być objawem ostrego rzutu gorączki reumatycznej , jak i następstwem tego procesu chorobowego. Nabyte wady serca u osób dorosłych są następstwem chorób przebytych w dzieciństwie bądź też mogą być powikłaniem innych chorób serca (np. zawału serca).

Niedomykalność zastawki dwudzielnej, czyli niedomykalność mitralna. Objawy niedomykalności zastawki dwudzielnej u dzieci w czasie ostrego rzutu gorączki reumatycznej są prawdopodobnie na­stępstwem powiększenia serca. Są one przejściowe i ustępują wraz ze zmianami zapalnymi w mięśniu sercowym. Niedomykalność zastawki dwudzielnej będąca następstwem przebytego procesu zapalnego jest skutkiem trwałego uszkodzenia zastawki.

Niedomykalność zastawki dwudzielnej może być spowodowana uszko­dzeniem płatków zastawki lub zbliznowaniem i skróceniem ich nici ścięgnistych albo mięśni brodawkowatych. Uszkodzenie przez proces zapalny nie pozwala na szczelne zamknięcie się płatków zastawki w czasie skurczu lewej komory, co powoduje cofanie się krwi z lewej ko­mory do lewego przedsionka. Podczas rozkurczu — do lewej komory napływa z lewego przedsionka większa niż w warunkach prawidłowych ilość krwi, ponieważ w lewym przedsionku dodatkowo znajduje się krew, która cofnęła się z lewej komory. Ciśnienie w lewym przedsionku jest podwyższone i lewy przedsionek ulega powiększeniu. Podwyższenie ciśnienia w lewym przedsionku powoduje z kolei podwyższenie ciśnie­nia w żyłach płucnych i w ich najdrobniejszych rozgałęzieniach.

Leczenie jest operacyjne i polega na wykonaniu jednego z trzech rodzajów zabiegów: a) annuloplastyki, tzn. zwężenia pierścienia zastawkowego, aby płatki zastawek domykały się; b) walwuloplastyki, czyli wszycia w pierścień zastawkowy specjalnej protezy umożliwiającej prawidłową czynność płatków zastawki lub c) wymia­ny zastawki dwudzielnej. Zastawka dwudzielna może być wymieniona na: sztuczną zastawkę (protezę), homograft lub heterograft zastawko­wy. Homograft jest to zastawka pobrana ze zwłok ludzkich, odpo­wiednio spreparowana i wyjałowiona. Heterograft jest to zastaw­ka zwierzęca specjalnie spreparowana. Homografty i heterografty są najodpowiedniejsze dla rosnącego organizmu dziecięcego. Wszycie sztucznej zastawki (protezy) wymaga stałego podawania preparatów farmakologicznych obniżających krzepliwość krwi, aby zapobiec two­rzeniu się zakrzepów na zastawce.

Zwężenie zastawki dwudzielnej, czyli zwężenie lewego ujścia żylnego, u dzieci jest najczęściej spowodowane licznymi nawrotami gorączki reumatycznej. Proces chorobowy prowadzi do zrostów płatów zastawki oraz skrócenia nici ścięgnistych, włóknistego zgrubienia za­stawki i odkładania złogów wapnia. Zastawka często ma kształt wą­skiego lejka. Takie zmiany anatomiczne utrudniają odpływ krwi z le­wego przedsionka, wobec czego ciśnienie w lewym przedsionku wzra­sta i ulega on powiększeniu. Podwyższenie ciśnienia w lewym przed­sionku powoduje podwyższenie ciśnienia w żyłach płucnych i rozwój nadciśnienia płucnego. W znacznym zwężeniu zastawki dwudzielnej często występuje niewydolność krążenia oraz zaburzenie rytmu pod postacią trzepotania i migotania przedsionków.

W większości przypadków konieczne jest leczenie operacyjne. Dawniej polegało ono na tzw. komisurotomii, czyli przecię­ciu zrostów płatków zastawek. Obecnie, dzięki zastosowaniu krążenia pozaustrojowego, zabieg ten jest wykonywany bardziej precyzyjnie, a ponadto w razie potrzeby zastawka duwdzielna może być wymieniona. U niektórych chorych zwężenie zastawki dwudzielnej może być usu­nięte zabiegiem walwuloplastyki balonowej.

Niedomykalność zastawki tętnicy głównej (aorty). Wada ta jest najczęściej następstwem gorączki reumatycznej i polega na zgrubie­niu, a przede wszystkim skróceniu szerokości i długości poszczegól­nych płatków zastawki. Skrócenie płatków zastawki na długość spra­wia, że wada ta uwidacznia się w postaci trójkątnego ubytku w środ­ku zastawki.

W niedomykalności zastawki aortalnej część krwi wyrzucanej w czasie skurczu lewej komory do aorty cofa się w czasie rozkurczu do tejże komory. Cofanie się krwi z aorty do lewej komory jest przyczyną powstawania szmeru.

Objawy uszkodzenia zastawki aortalnej zazwyczaj pojawiają się w 6-7 lat po ostrym rzucie choroby. Nawet znaczna niedomykalność zastawki tętnicy głównej w okresie dzieciństwa może nie powodować zbytnich dolegliwości u dziecka.

Leczenie chirurgiczne polega na wymianie zastawki na sztucznÄ… protezÄ™, homograft lub heterograft.

Zwężenie lewego ujścia tętniczego, czyli zwężenie zastawki tęt­nicy głównej (aorty). Wada ta zależy od różnych zmian anatomicz­nych, które w konsekwencji uniemożliwiają swobodne poruszanie się płatków zastawki podczas cyklu pracy serca. Zwężenie zastawki tętni­cy głównej może być następstwem zwapnień powodujących usztywnie­nie płatków zastawki. W znacznym zwężeniu wyrzut krwi z lewej ko­mory do aorty przebiega wolniej. Utrudnienie odpływu krwi i wzrost ciśnienia w lewej komorze powoduje jej poszerzenie i przerost. Może występować niedostateczne zaopatrzenie w krew ważnych dla życia narządów, ponieważ mniejsza ilość krwi dopływa do aorty i jej rozga­łęzień. Objawy choroby często występują dopiero w życiu dorosłym (ok. 40 r. życia).

Leczenie chirurgiczne w ciężkich postaciach zwężenia za­stawki aortalnej polega na wymianie zastawki.