Wcześniaki mają znacznie gorsze warunki wymiany gazowej w płucach niż noworodki donoszone. Zaburzenia oddychania występują tym łatwiej, im niższa jest masa urodzeniowa. U większości wcześnia­ków tzw. okresowy rytm oddychania zależy od niecałkowitej dojrzałości układu nerwowego. Rytm taki może utrzymywać się kilka tygodni po urodzeniu. Jednak długotrwałe bezdechy nawet u wcześniaka nasuwają podejrzenie zmian w układzie oddechowym lub ośrodkowym układzie nerwowym.

Zespół samoistnych zaburzeń oddechowych noworodków, czyli zespół błon szklistych (hialinowych), występuje najczęściej u wcześniaków urodzonych z masą ciała poniżej 1500 g. Trudności w oddychaniu ujawniają się w pierwszych godzinach życia. Narasta duszność, sinica, pojawiają się długie okresy bezdechów. Za przy­czynę choroby uważa się brak w płucach tych dzieci substancji po­wierzchniowo czynnej (surfaktantu), nazywanej również sub­stancją przeciwniedodmową, zapewniającej pęcherzykom płucnym stałe napięcie powierzchniowe i przeciwdziałającej wystą­pieniu niedodmy.

W zespole błon szklistych nie dochodzi do rozprężenia płuca nowo­rodka. Badanie radiologiczne wykazuje pełny brak powietrzności. Ro­kowanie jest złe. Dotychczas nie ma w pełni skutecznego, przyczyno­wego leczenia zespołu samoistnych zaburzeń oddychania. Pewne na­dzieje można wiązać z diagnostyką prenatalną i stosowaniem kortyko­steroidów przed urodzeniem (przyspieszają one wytwarzanie surfaktantu) oraz ze stosowanymi ostatnio ambroksolem lub surfaktantem, podawanymi bezpośrednio po porodzie do dróg oddechowych dziecka.

Zespół Mikity-Wilsona jest to choroba spotykana u wcześniaków urodzonych przed 30 tygodniem ciąży. Przyczyna choroby nie jest wyjaśniona, najbardziej uzasadniona wydaje się teoria o niedojrzałoś­ci płuca. Objawy w postaci narastającej duszności, sinicy i okreso­wych bezdechów pojawiają się w kilka dni po urodzeniu i nasilają się stopniowo. Wyraźnie zmniejszają się przy oddychaniu tlenem. Objawy mogą się cofać samoistnie w miarę dojrzewania układu oddechowego w ciągu 3-6 miesięcy, w większości jednak przypadków nasilają się i prowadzą do zgonu dziecka.

Niedodma płuc jest to brak powietrzności płuca lub odcinka płuca, będący najczęściej spotykanym odchyleniem od nor­my w okresie noworodkowym. Każde zaburzenie oddychania u nowo­rodka może prowadzić do niedodmy.

Odma opłucnej występuje u ok. 1 — 2% noworodków, częściej u wcześniaków. Powstaje wówczas, gdy pierwszy wdech powoduje pę­knięcie niektórych przestrzeni powietrznych i przedostanie się powie­trza do jamy opłucnej i śródpiersia. Często jest bardzo niewielka, nie daje uchwytnych objawów chorobowych i ulega samoistnie wchło­nięciu.

Zespół aspiracji powstaje, gdy do dróg oddechowych noworodka dostaje się duża ilość wód płodowych. Przy niezbyt obfitej aspiracji noworodek może przeżyć, ale w wyniku zachłyśnięcia się zakażonymi wodami płodowymi lub smółką rozwija się zachłystowe zapale­nie płuc.